مصوبه اولین کنگره «مجازات مجرمین و جلوگیری از جنایت» سازمان ملل متحد در ژنو، ١٩٥٥، و مصوبه شورای اقتصادی و اجتماعی، ژوئیه ١٩٥٧ و مه ١٩٧٧
نکات مقدماتی
١. هدف از طرح قواعد زیر ارائه شیوه دقیق اداره زندانها نیست. بلکه منظور تنها این است که متناسب با اندیشه‌های معاصر و اصول اساسی مناسب‌ترین سیستم‌های روز، آنچه که عموما به عنوان اصول و عمل خوب در رفتار با زندانیان و اداره زندانها پذیرفته می‌شود ارائه گردد.
٢.با توجه به گستردگی انواع شرایط حقوقی، اجتماعی و جغرافیایی در جهان، آشکار است که همه این قواعد نمی‌تواند در هرجا و هر زمان عملی شود. ليكن ، این قواعد بایستی انگیزه‌ای برای تلاش مداوم در راستای غلبه بر مشکلات عملی در راه اجرای آنها باشد، با علم به اینکه این قواعد در مجموع حداقل شرایطی را که از سوی سازمان ملل متحد قابل پذیرش است ارائه می‌نماید.
٣. از سوی دیگر، این قواعد در زمینه‌ای است که اندیشه درباره آن بطور مدام در حال تحول است. این قواعد نبایستی مانع از آزمایش شیوه‌های نوینی شود که در اصول، هماهنگ با این قواعد بوده و در راستای پیشبرد اهدافی است که از متن این قواعد به عنوان یک مجموعه برگرفته شده است. مسئولین اداره مرکزی زندان همواره می‌توانند در این راستا جدا از این قوانین عمل کنند.
٤. بخش یک این قواعد درباره اداره کلی زندانهاست و شامل انواع زندانیان، کیفری و حقوقی، دارای محکومیت یا بدون محکومیت، از جمله زندانیانی که مشمول "ملاحظات امنیتی" یا اقدامات اصلاحی بدستور قاضی می‌شوند.
بخش دو شامل قواعدی است که تنها مربوط به گروه بندی‌های مشخص می‌شود که در هر قسمت بدان پرداخته شده است. اما قواعد قسمت مربوط به «گروه آ» که شامل زندانیان دارای محکومیت می‌شود، بایستی به همان ترتیب در مورد زندانیان گروه بندی شده در قسمت‌های مربوط به «گروه‌های ب، پ، و ت» نیز اجرا گردد به صورتی که با قواعد مربوط به این گروه بندی‌ها تناقضی نداشته و به نفع این زندانیان باشد.
٥. این قواعد، شیوه اداره زندان‌های نوجوانان مانند زندان‌های بورستال ** و یا مدارس اصلاحی را مقرر نمی‌کند، ولی به طور کلی بخش یک در چنین مراکزی به همان میزان قابل اجراست.
گروه بندی زندانیان نوجوان بایستی حداقل شامل همه نوجوانانی باشد که در حوزه عملکرد دادگاه‌های نوجوانان قرار می‌گیرند. به عنوان یک قاعده، چنین نوجوانانی نباید به زندان محکوم شوند.
بخش یک
قواعد کاربردی عمومی
اصل بنیادین
٦. این قواعد بایستی به صورت بیطرفانه اعمال شود. نباید هیچگونه تبعیضی بر اساس نژاد، رنگ، جنس، زبان، مذهب، عقیده سیاسی یا عقیده دیگر، خاستگاه اجتماعی یا ملی، مالکیت، تولد، یا دیگر شرایط مربوط به وضعیت فرد وجود داشته باشد.
از سوی دیگر، این مهم است که به عقاید مذهبی و باورهای ارزشی گروهی که فرد بدان تعلق دارد احترام گذارده شود.
ثبت نام
٧. در هر مکانی که افراد زندانی هستند، بایستی دفتر ثبت نامی وجود داشته باشد که ورق‌های آن بهم پیوسته و شماره گذاری شده باشد و مشخصات زیر درباره هر زندانی که وارد می‌شود، در آن ثبت شود:
(آ)اطلاعات مربوط به هویت؛
(ب)دلیل محکومیت به زندان و مسئول صدور حکم؛
(پ) روز و ساعت ورود به زندان و آزاد شدن از آن.
هیچ فردی نباید بدون حکم معتبر محکومیت به زندان که جزئیات آن در دفتر زندان ثبت شده باشد، در زندان پذیرفته شود.
جداسازی گروه‌ها
٨.گروه‌های گوناگون زندانیان بر اساس جنس، سن، پرونده کیفری، دلایل حقوقی برای بازداشت و نیازهای رفتاری بایستی در زندان‌های جداگانه یا بخش‌های جداگانه زندان نگهداری شوند. بنا براین،
(آ) مردان و زنان بایستی تا حد امکان در زندان‌های جداگانه نگهداری شوند؛ زندانی که مردان و زنان هر دو در آن نگهداری می‌شوند بایستی دارای محوطه کاملا جداگانه‌ای مخصوص زنان باشد.
(ب)زندانیانی که محاکمه نشده‌اند باید جدا از زندانیان محکوم شده نگهداری شوند.
(پ)افرادی که به خاطر قرض و دیگر جرایم حقوقی زندانی شده‌اند باید جدا از افرادی به خاطر جرایم جنایی زندانی شده‌اند نگهداری شوند.
(ت) زندانیان نوجوان باید جدا از بزرگسالان نگهداری شوند.
تجهیزات
٩. هنگامی که تجهیزات محل خواب در اتاق‌ها یا سلول‌های شخصی است، هر زندانی باید در شب یک اتاق یا سلول را در اختیار داشته باشد. اگر به خاطر دلایل ویژه، از جمله حالت موقت زیادی جمعیت افراد در زندان، لازم باشد که اداره مرکزی زندان در مورد این قاعده استثنایی قائل شود، بهتر است که دو زندانی در یک سلول یا اتاق نباشند.
هنگامی که زندانیان در خوابگاه جای داده می‌شوند، بایستی زندانیان طوری به دقت انتخاب شوند که بتوانند در چنین وضعیتی در کنار هم بسر برند. مراقبت شبانه متناسب با وضعیت زندان باید بطور مرتب وجود داشته باشد.
١٠. همه امکانات فراهم شده برای استفاده زندانیان و بویژه همه تجهیزات محل خواب بایستی متناسب با تمامی مقررات مربوط به بهداشت، با توجه به شرایط آب و هوایی و بویژه میزان حجم هوا، حداقل مساحت، نور، گرما و تهویه باشد.
١١. در همه مکان‌هایی که زندانیان زندگی یا کار می‌کنند،
(آ)پنجره‌ها بایستی به اندازه کافی بزرگ باشد که زندانیان بتوانند در نور طبیعی کار یا مطالعه کنند، و باید چنان ساخته شده باشد که صرف نظر از اینکه تهویه مصنوعی وجود داشته باشد، زندانیان بتوانند هوای آزاد را بدرون آنجا راه دهند.
(ب) نور مصنوعی باید به اندازه کافی وجود داشته باشد که زندانیان بتوانند بدون اینکه به بینایی خود آسیب برسانند، کار یا مطالعه کنند.
١٢. آبریزگاه‌های بهداشتی باید به نحو مناسب فراهم باشد چنانچه هر زندانی بتواند نیازهای طبیعی خود را هر گاه که لازم باشد به شیوه بهداشتی و مناسب رفع نماید.
١٣. تجهیزات دوش و حمام باید چنان فراهم شده باشد که هر زندانی بتواند و موظف باشد که در دمایی متناسب با شرایط آب و هوایی، به دفعاتی که برای بهداشت عمومی با توجه به فصل و منطقه جغرافیایی لازم است و حداقل یک بار در هفته در دمای ولرم، حمام یا دوش بگیرد.
١٤. همه مکان‌های زندان که به طور مرتب توسط زندانیان استفاده می‌شود باید بطور مناسب تعمیر و نگهداری شود و همیشه با دقت فراوان در جزئیات، تمیز نگهداشته شود.
بهداشت شخصی
١٥. زندانیان باید موظف باشند که خود را تمیز نگه دارند، و از این رو باید آب و وسایل شستشو را که برای بهداشت و تمیز نگهداشتن خود لازم دارند در اختیار داشته باشند.
١٦. برای آنکه زندانیان بتوانند ظاهری آراسته و همساز با احترام به خویش را حفظ کنند، بایستی امکانات لازم برای مراقبت لازم از مو و ریش خود را در اختیار داشته باشند، مردان باید بتوانند بطور مرتب ریش خود را بتراشند.
پوشاک و رختخواب
١٧. به هر زندانی که اجازه ندارد لباس شخصی خود را بپوشد باید پوشاک کامل مناسب با شرایط آب و هوایی و مناسب برای اینکه وی از سلامت کافی برخوردار باشد، داده شود. چنین پوشاکی نباید به هیچوجه خرد کننده یا تحقیر انگیز باشد.
همه اجزای پوشاک باید تمیز بوده و در شرایط مناسب نگه داشته شود. لباس زیر باید به دفعاتی که برای تامین بهداشت لازم است، عوض و شسته شود.
در موقعیت‌های استثنایی، هرگاه که زندانی به دلیلی که مورد تایید مقامات قرار گرفته است به خارج از زندان برده می‌شود، باید اجازه داشته باشد که لباس‌های شخصی خود یا پوشاکی را که توجه برانگیز نباشد، بپوشد.
١٨. اگر زندانیان اجازه یابند که لباس‌های خود را بپوشند، باید ترتیبی داده شود که در هنگام ورود آنان به زندان تمیزی و قابل استفاده بودن لباس‌های آنان تضمین شود.
١٩. به هر زندانی باید، با توجه به استانداردهای محلی یا ملی، تخت جداگانه، و رختخواب کافی و جداگانه و تمیز داده شود، و در وضعیت خوب نگهداشته شده و به دفعات کافی عوض شود تا تمیزی آن تضمین شود.
خوراک
٢٠. مقامات مسئول اداره زندان باید به هر زندانی در ساعت‌های معمول خوراک دارای ارزش غذایی کافی برای سلامت و قدرت جسمانی وی، با کیفیت غذایی و پخت و سرویس خوب بدهند.
آب نوشیدنی باید هرگاه که زندانی بدان احتیاج دارد، در دسترس وی باشد.
نرمش و ورزش
٢١. هر زندانی که در خارج از زندان به کار اشتغال ندارد، باید روزانه حداقل یک ساعت نرمش مناسب در هوای آزاد، در صورتیکه وضع هوا اجازه دهد، داشته باشد.
زندانیان نوجوان، و دیگر زندانیانی که وضعیت جسمانی و سنی مناسبی دارند، باید از تربیت بدنی و تفریحی در هنگام نرمش برخوردار شوند. در همین راستا بایستی فضا، تجهیزات و وسایل لازم تامین شود.
خدمات پزشکی
٢٢. در هر زندان باید حداقل یک مسئول مراقبت‌های پزشکی که تا حدی از روانپزشکی اطلاع دارد، برای ارائه خدمات پزشکی در دسترس زندانیان باشد. خدمات پزشکی باید در ارتباط تنگاتنگ با مقامات مسئول سلامت عمومی مردم منطقه یا کشور سامان یافته باشد. نیز باید شامل خدمات روانپزشکی برای تشخیص بیماری روانی، و در موارد مناسب، درمان حالت‌های روحی غیرعادی باشد.
زندانیانی بیماری که نیاز به درمان توسط متخصص دارند بایستی به مراکز ویژه یا بیمارستان‌های عادی انتقال داده شوند. در جاییکه زندان دارای تجهیزات بیمارستانی باشد، تجهیزات و وسایل آنها و لوازم دارویی باید مناسب برای مراقبت پزشکی و درمان زندانیان بیمار بوده و کارکنان آنجا را باید مسئولینی که آموزش‌های کافی را گذرانده اند، تشکیل دهند.
خدمات یک مسئول مراقبت بهداشت و درمان دندان باید در دسترس همه زندانیان باشد.
٢٣. در زندان زنان باید امکانات ویژه برای همه گونه مراقبت و درمان‌های لازم پیش از زایمان و پس از زایمان وجود داشته باشد. در صورت امکان باید اقدامات لازم برای تولد کودکان در بیمارستان خارج از زندان فراهم شود. اگر کودکی در زندان به دنیا می‌آید، این نکته نباید در گواهی تولد وی نگاشته شود.
هنگامی که اجازه داده می‌شود که کودکان شیرخوار در زندان با مادران خود باشند، باید تدارک لازم برای ایجاد یک شیرخوارگاه با کارکنان دارای صلاحیت انجام شود تا کودکان هنگامی که تحت مراقبت مادر خود نیستند، در آنجا نگهداری شوند.
٢٤. مسئول مراقبت‌های پزشکی باید هر زندانی را در اسرع وقت پس از پذیرش وی، و پس از آن هر گاه که لازم باشد، مشاهده و معاینه نماید و بویژه دقت نماید تا بیماری‌های جسمی یا روانی را پیدا نموده و همه اقدامات لازم را انجام دهد از جمله جداسازی زندانیانی که احتمال میرود بیماری‌های واگیر یا عفونی داشته باشند، ثبت نقص‌های جسمی یا روانی که ممکن است بازپروری فرد را مختل سازد، و تعیین ظرفیت جسمانی هر زندانی برای کار.
٢٥. مسئول مراقبت‌های پزشکی باید مراقب سلامت جسمانی و روانی زندانیان بوده و روزانه از همه زندانیان بیمار، همه آنان که از بیماری می‌نالند، و هر زندانی که توجه ویژه وی به او معطوف است، دیدار کند.
مسئول مراقبت‌های پزشکی هرگاه تشخیص دهد که سلامت جسمانی یا روانی یک زندانی بر اثر ادامه نگهداری وی در زندان، یا بخاطر هر یک از شرایط زندان، آسیب می‌بیند، باید به مسئول اداره زندان گزارش دهد.
٢٦. مسئول مراقبت‌های پزشکی باید بطور مرتب بازرسی انجام داده و مدیرمسئول زندان را در جریان امور زیر قرار دهد:
(آ) کمیت، کیفیت، و پخت و سرویس غذا؛
(ب) بهداشت و تمیزی زندان و زندانیان؛
(پ) بهداشت، گرما، نور و تهویه زندان؛
(ت) مناسب بودن و تمیزی لباس و رختخواب زندانیان؛
(ث) رعایت مقررات مربوط به تربیت بدنی و ورزش، در مواردی که مسئول فنی برای چنین فعالیت‌هایی وجود ندارد.
مدير زندان باید گزارش‌ها و توصیه‌های مسئول مراقبت‌های پزشکی را که براساس ماده ٢٥ بند ٢ و ماده ٢٦ به وی ارائه می‌شود، مورد توجه قرار داده و در صورتی که با توصیه‌های ارائه شده موافق باشد، بایستی بی درنگ اقدامات لازم را در راستای عملی شدن این توصیه‌ها انجام دهد؛ اگر انجام این توصیه‌ها در حوزه اختیارات وی نیست و یا وی با آنها موافق نیست، بایستی بی درنگ گزارش خود را همراه با توصیه‌های مسئول مراقبت‌های زشکی به مقامات بالاتر ارائه نماید.
انضباط و تنبیه
٢٧. انضباط و نظم باید با قاطعیت برقرار باشد، ولی نه با محدودیت‌هایی فراتر از آنچه که برای نگهداری امن و زندگی منظم جمع ضروری است.
٢٨.
هیچ زندانی نباید در زمینه انضباطی در زندان به کار گرفته شود.
در همین حال این قاعده نباید سیستم‌های خودگردانی را از عمل بازدارد که در آنها فعالیت‌ها و مسئولیت‌های مشخص اجتماعی، آموزشی یا ورزشی به گروهی از زندانیان تحت نظارت و به منظور بازسازی آنان سپرده می‌شود.
٢٩. موارد زیر بایستی توسط قانون یا مقررات وضع شده از سوی مقامات اداری دارای صلاحیت مشخص شود:
(آ)رفتاری که سزاوار تنبیه انضباطی است؛
(ب)انواع تنبیه‌هایی که می‌تواند اعمال شود و مدت زمان آنها؛
(پ)مقام‌های دارای صلاحیتی که می‌توانند چنین تنبیه‌هایی را اعمال کنند.
٣٠. هیچ زندانی نباید تنبیه شود مگر با توجه به قانون و مقررات، و هرگز نباید دوبار به خاطر یک قانون شکنی تنبیه شود.
هیچ زندانی نباید تنبیه شود مگر اینکه از جرمی که به وی نسبت داده می‌شود آگاه گشته و فرصت کافی برای ارائه دفاع از خود داشته باشد. مقام‌های دارای صلاحیت بایستی پرونده را بطور کامل بررسی کنند.
هرگاه که لازم و امکان پذیر باشد، زندانی باید از طریق یک مترجم بتواند از خود دفاع کند.
٣١. تنبیه بدنی، تنبیه به شیوه قرار دادن در سلول تاریک، و هر گونه تنبیه بیرحمانه، غیرانسانی یا تحقیرآمیز به عنوان تنبیه انضباطی باید اکیدا ممنوع شود.
٣٢. تنبیه هرگز نباید به شیوه قراردادن در مکانی تنگ یا رژیم غذایی باشد مگر آنکه مسئول مراقبت‌های پزشکی، زندانی را معاینه نموده و بطور کتبی گواهی نماید که زندانی توانایی تحمل آن را دارد.
این امر در مورد سایر تنبیه‌هایی که می‌تواند به سلامت جسمی یا روانی زندانی آسیب وارد سازد، کاربرد دارد. در هیچ موردی چنین تنبیهی نبایستی در تضاد یا دور از اصل بیان شده در ماده ٣١ باشد.
مسئول مراقبت‌های پزشکی بایستی روزانه زندانیانی را که مورد تنبیه قرار می‌گیرند معاینه نموده و اگر تغییر یا پایان یافتن تنبیه را برای سلامت جسمی یا روانی زندانی ضروری می‌داند، بایستی نظر خود را به مسئول اداره زندان ارائه دهد.
ابزار مهار جسمانی
٣٣. ابزار مهار جسمانی، از جمله دستبند، زنجیر، حلقه‌های فلزی برای دست یا پا، و پوشش دست بندی، هرگز نباید به عنوان تنبیه بکار گرفته شود. افزون بر آن، زنجیر یا حلقه‌های فلزی، نباید برای مهار جسمانی بکار گرفته شود. دیگر ابزار مهار جسمانی فرد نباید مورد استفاده قرار گیرد مگر در شرایط زیر:
(آ)به عنوان اقدام احتیاطی برای جلوگیری از فرار در هنگام انتقال در صورتی که زندانی برای حضور در مقابل مقام اداری یا قضایی باید به بیرون منتقل شود؛
(ب) به دلایل پزشکی بدستور مسئول مراقبت‌های پزشکی؛
(پ)بدستور مسئول اداره زندان، اگر روش‌های دیگر برای کنترل موثر واقع نشود، به منظور جلوگیری از صدمه زدن زندانی به خویش یا دیگران یا وسایل؛ در چنین مواردی مسئول اداره زندان باید بی درنگ با مسئول مراقبت‌های پزشکی مشورت نموده و گزارشی به مقامات اداری بالاتر ارائه نماید.
٣٤. شیوه و دفعات استفاده از وسایل مهار جسمانی باید توسط مقامات اداره مرکزی زندان تعیین شود. چنین ابزاری نباید در هیچ موردی بیشتر از مدت زمانی که اکیدا ضروری است، مورد استفاده قرار گیرد.
آگاهی رسانی به زندانیان و شکایت‌های آنان
٣٥. هر زندانی در هنگام ورود به زندان باید اطلاعات کتبی درباره مقررات مربوط به رفتار با زندانیان گروه خویش، بایسته‌های انضباطی زندان، شیوه‌های قانونی درخواست اطلاعات و ارائه شکایات، و همه موارد دیگری را که لازم است تا وی بتواند حقوق و وظایف خویش را درک کرده و خود را با زندگی در زندان سازگار سازد، دریافت دارد.
اگر زندانی بیسواد است، اطلاعاتی که در بند بالا ذکر شد باید به شیوه شفاهی به آگاهی وی رسانده شود.
٣٦. هر زندانی باید هر هفته فرصت اختیاری برای ارائه درخواست‌ها یا شکایت‌های خویش به مسئول اداره زندان یا مسئول مربوطه که وی را نمایندگی می‌نماید، داشته باشد.
امکان ارائه درخواست‌ها و شکایت‌ها به بازرس زندان در هنگام بازرسی وی بایستی وجود داشته باشد. زندانی باید این فرصت اختیاری را داشته باشد که با بازرس یا دیگر مسئولین بازرسی بدون حضور مسئول اداره زندان یا دیگر کارکنان زندان گفتگو نماید.
هر زندانی باید اجازه داشته باشد که درخواست یا شکایت خود را، بدون سانسور محتوای مطلب ولی به شیوه مناسب، به مسئولین اداره مرکزی زندان، مقام مسئول قضایی یا دیگر مقامات مربوطه با استفاده از شیوه‌های مورد تایید، ارائه نماید.
به هر درخواست یا شکایت ارائه شده بایستی بی درنگ رسیدگی شود و بدون تاخیر بدان پاسخ داده شود مگر آنکه آشکارا بی اساس و پوچ باشد.
تماس با دنیای بیرون
٣٧. زندانیان باید اجازه داشته باشند که تحت نظارت لازم با خانواده و دوستان خوشنام خود بطور مرتب ملاقات و نامه نگاری داشته باشند.
٣٨. زندانیانی که شهروند خارجی هستند باید از امکانات مناسب برای تماس با نماینده‌های کنسولی یا دیپلماتیک کشور متبوع خویش برخوردار شوند.
زندانیانی که شهروند کشوری هستند که نماینده کنسولی یا دیپلماتیک در آن کشور ندارد و پناهندگان یا افراد بدون تابعیت، باید از امکانات مشابه برای تماس با نماینده دیپلماتیک کشوری که حافظ منافع آنان است یا هر مقام بین المللی یا کشور دیگر که وظیفه حمایت از وی را به عهده دارد، برخوردار شود.
٣٩. زندانیان باید بطور مرتب از موارد مهم خبری به شیوه خواندن روزنامه‌ها، نشریات یا انتشارات ویژه زندان، گوش دادن به مخابرات بدون سیم، سخنرانی‌ها یا شیوه‌های مشابه مورد تایید یا نظارت مسئولین زندان، آگاه شوند.
کتاب
٤٠. هر زندانی باید یک کتابخانه برای استفاده همه گروه‌های زندانیان داشته باشد که به اندازه کافی دارای کتاب‌های سرگرم کننده و آموزشی باشد، و زندانیان باید تشویق شوند که از کتابخانه هرچه بیشتر استفاده کنند.
مذهب
٤١. اگر زندانیان معتقد به یک مذهب به تعداد کافی در زندان وجود داشته باشد، یک نماینده دارای صلاحیت از آن مذهب باید منصوب یا تایید شود. اگر تعداد زندانیان به حد کافی بوده و شرایط زندان نیز اجازه دهد، باید امکان این کار به میزان تمام وقت فراهم شود.
نماینده دارای صلاحیت که بر اساس بند ١ منصوب یا تایید می‌شود، باید اجازه داشته باشد که مراسم مذهبی را بطور مرتب برگزار کرده و دیدار‌های روحانی خصوصی با زندانیان معتقد به آن مذهب در زمان‌های مناسب داشته باشد.
تماس هر زندانی با نماینده دارای صلاحیت از هر مذهبی نباید با ممانعت روبرو شود. از سوی دیگر، هر زندانی که به دیدار هر نماینده مذهبی اعتراض نماید، اعتراض وی بایستی مورد احترام قرار گیرد.
٤٢. هر زندانی باید تا جاییکه مقدور است، اجازه داشته باشد که نیازهای زندگی مذهبی خویش را با حضور در مراسمی که در زندان برگزار می‌شود و در اختیار داشتن کتاب‌های مذهبی و دستورهای مقامات مذهبی خویش بجا آورد.
نگهداری اموال زندانیان
٤٣. همه پول‌ها، متعلقات باارزش، لباس‌ها و دیگر وسایلی که به زندانی تعلق دارد و بنا بر مقررات زندان وی حق داشتن آنها را در زندان ندارد، باید در هنگام ورود به زندان در حفاظت امن قرار گیرد. فهرست این اموال باید به امضای زندانی برسد. اقدامات لازم باید به عمل آید تا اموال در شرایط خوب نگهداری شود.
به هنگام آزادی زندانی باید همه متعلقات و پول وی به او بازگردانده شود مگر آنکه وی اجازه یافته بوده که پول را خرج کرده یا چنین اموالی را به بیرون از زندان فرستاده باشد، یا اینکه برخی از لباس‌های وی به دلایل بهداشتی از بین برده شده باشد. زندانی باید رسید دریافت پول و وسایل خویش را امضا نماید.
با هر پول یا وسیله‌ای که از بیرون برای زندانی دریافت شود، باید به همین شیوه رفتار شود.
اگر زندانی هر گونه مواد مخدر یا دارو به همراه خود بیاورد، مسئول مراقبت‌های پزشکی باید تصمیم بگیرد که با آنها چه باید کرد.
آگاه ساختن از مرگ، بیماری، انتقال و غیره
٤٤. در صورت مرگ یا بیماری جدی یا جراحت خطرناک زندانی، یا انتقال وی از زندان برای درمان بیماری روانی، مسئول اداره زندان باید بی درنگ همسر زندانی را، اگر وی ازدواج کرده باشد، یا نزدیک ترین خویشاوند وی را یا بهر صورت فرد دیگری را که از پیش توسط خود زندانی تعیین شده، آگاه سازد.
زندانی باید بی درنگ از مرگ یا بیماری جدی هریک از بستگان نزدیک خویش آگاه گردد. در صورت بیماری خطرناک یکی از بستگان نزدیک، زندانی بایستی هرگاه که شرایط مناسب باشد، اجازه یابد که با همراهی نگهبان یا به تنهایی به کنار بستر وی رود.
هر زندانی باید این حق را داشته باشد که بی درنگ خانواده خویش را از زندانی شدن خویش یا انتقال خویش به زندانی دیگر آگاه سازد.
انتقال زندانی‌ها
٤٥. هنگامی که زندانیان از زندان به جای دیگر، یا از جای دیگر به زندان انتقال داده می‌شود، باید در حداقل دیدرس عموم باشند، و بایستی مراقبت‌های لازم برای محافظت از آنان در مقابل هر گونه توهین، کنجکاوی و توجه عموم انجام شود.
انتقال زندانیان در وسیله نقلیه با تهویه یا نور ناکافی، یا به هر شیوه‌ای که آنان را با دشواری‌های جسمانی غیر ضروری روبرو سازد، بایستی ممنوع شود.
مخارج انتقال زندانیان باید به عهده مسئولین زندان بوده و شرایط برابر برای همه آنان برقرار باشد.
کارکنان زندان
٤٦. مسئولین اداری زندان، بایستی هر رده از کارکنان زندان را بدقت انتخاب نمایند زیرا که اداره مناسب زندان به امانت، انسانیت، توان حرفه‌ای و تناسب فردی آنان برای این کار بستگی دارد.
مسئولین اداره زندان بایستی بطور دائم در بیدار سازی و جلب توجه اذهان عمومی و کارکنان زندان به این باور که این کار یک خدمت اجتماعی بسیار مهم است، بکوشند و همه وسایل مناسب برای آگاه سازی افکار عمومی در این راستا باید بکار گرفته شود.
به منظور تضمین اهداف بالا، کارکنان باید بطور تمام وقت به عنوان مسئولین حرفه‌ای زندان بکار گرفته شده و دارای پایه شغلی غیر نظامی بوده و تضمین شغلی آنها مشروط به رفتار خوب، کارآمدی و سلامت جسمانی باشد. حقوق آنها باید به میزان کافی برای جلب و راضی نگه داشتن زنان و مردان شایسته باشد؛ مزایای شغلی و شرایط اشتغال باید در خور این کار طاقت فرسا باشد.
٤٧. کارکنان باید از میزان کافی تحصیلات و هوش برخوردار باشند.
پیش از آغاز به کار، کارکنان باید یک دوره آموزشی درباره وظایف عمومی و مشخص را گذرانده و ملزم به گذراندن آزمون‌های نظری و عملی باشند.
پس از آغاز به کار و در طول خدمت، کارکنان باید آگاهی و توان حرفه‌ای خود را با شرکت در دوره‌های آموزشی ضمن خدمت که در دوره‌های زمانی مناسب سازماندهی می‌شود، حفظ نموده و ارتقاء دهند.
٤٨. همه کارکنان بایستی همواره چنان رفتار نموده و وظایف خود را انجام دهند که سرمشق خوبی برای زندانیان بوده و احترام آنان را جلب نمایند.
٤٩. کارکنان زندان تا حد امکان باید شامل تعداد کافی از متخصصانی همچون روانپزشکان، روانشناسان، مشاورین اجتماعی، آموزگاران و مربیان حرفه‌ای باشند.
خدمات مشاورین اجتماعی، آموزگاران و مربیان حرفه‌ای باید به عنوان شغل دائمی تضمین شده باشد بدون آنکه مانع از مشارکت کارکنان نیمه وقت و داوطلب شود.
٥٠. مسئول اداره زندان باید شایستگی لازم برای این کار را با شخصیت مناسب، توانایی اداره کردن، تجربه و آموزش کافی داشته باشد.
وی باید همه وقت خویش را صرف وظایف اداری خود نموده و نباید به طور نیمه وقت استخدام شده باشد.
وی باید در محدوده زندان یا در مجاورت آن مستقر شود.
هنگامی که دو یا چند زندان توسط یک مسئول اداره می‌شوند، این مسئول بایستی که هر یک از زندانها را زود به زود بازدید کند. هر زندان باید یک فرد مسئول مستقر در زندان داشته باشد.
٥١. مسئول اداره زندان، قائم مقام وی، و اکثر دیگر کارکنان زندان باید بتوانند به زبان اکثریت زندانیان، یا زبانی که توسط اکثریت زندانیان قابل فهم است، سخن بگویند.
هرگاه که لازم باشد، خدمات یک مترجم باید مورد استفاده قرار گیرد.
٥٢. در زندان‌هایی که به اندازه کافی بزرگ هستند که یک یا چند مسئول مراقبت‌های پزشکی در آنجا بطور تمام وقت بکار گرفته شوند، حداقل یکی از آنها باید در محدوده زندان یا در مجاورت آن مستقر شود.
در زندان‌های دیگر، مسئول مراقبت‌های پزشکی باید بازدید روزانه به عمل آورده و چنان نزدیک باشد که بتواند در مواقع اضطراری بی درنگ خود را به محل برساند.
٥٣. در زندانی که مردان و زنان نگهداری می‌شوند، بخشی که به زنان اختصاص یافته است باید با مدیریت یک مسئول زن که همه کلیدهای آن بخش را در اختیار کامل خود دارد، اداره شود.
هیچ مردی از کارکنان نباید به بخشی از زندان که به زنان اختصاص یافته است وارد شود مگر آنکه توسط یک مسئول زن همراهی شود.
زنان زندانی باید فقط توسط مسئولین زن مورد مراقبت و نظارت قرار گیرند. اما این امر مانع از انجام وظایف کارکنان مرد، بویژه پزشکان و آموزگاران، در زندانها و در بخش‌هایی که به زنان زندانی اختصاص دارد نمی‌شود.
٥٤. مسئولین زندان نباید در رابطه خود با زندانیان از زور استفاده کنند مگر در دفاع از خود، یا مواردی که زندانی اقدام به فرار نموده، یا در صورت مقاومت جسمی بصورت کنش مند یا واکنش به دستوری که بر اساس قانون یا مقررات می‌باشد. مسئولینی که به زور متوسل می‌شوند، نباید بیش از میزان ضرور از آن استفاده نمایند و بایستی رویداد را بی درنگ به مسئول اداره زندان گزارش دهند.
به مسئولین زندان باید دوره‌های آموزش تربیت بدنی ویژه برای توانایی مهارکردن زندانیان مهاجم داده شود.
به جز در شرایط استثنایی، کارکنانی که در حین انجام وظیفه در تماس مستقیم با زندانیان قرار می‌گیرند، نباید مسلح باشند. افزون بر آن، کارکنان نباید تحت هیچ شرایطی دارای اسلحه باشند مگر آنکه آموزش برای استفاده از آن را دیده باشند.
بازرسی
٥٥. بازرسی مرتب از زندان‌های کیفری و خدمات آنها توسط بازرسان دارای تجربه و شایستگی که از سوی مسئولین ذیصلاح گمارده شده اند، بایستی وجود داشته باشد. وظیفه آنان باید بویژه تضمین این امر باشد که زندانها بر اساس قوانین و مقررات جاری و در راستای اجرای اهداف خدمات اصلاحی و تنبیهی اداره می‌شوند.
بخش دو
قواعد کاربردی مربوط به گروه‌های ویژه
«گروه آ» . زندانیان دارای محکومیت
اصول راهنما
٥٦. رهنمودهای اصولی از این پس به منظور روشن ساختن اهداف مورد نظر و روحی که باید حاکم بر اداره زندانها باشد و با توجه به بند ١ «نکات مقدماتی» متن حاضر است.
٥٧. زندانی کردن و دیگر اقداماتی که فرد خلافکار را از تماس با دنیای بیرون محروم می‌سازد، در همین که حق تصمیم گیری را از فرد گرفته و او را از آزادی محروم می‌سازد، دردآور است. بنابراین سیستم زندان نباید، جز در موارد جداسازی موجه یا تامین نظم، دشواری شرایط موجود را افزایش دهد.
٥٨. هدف و دلیل محکوم کردن فرد به زندان یا اقدامی مشابه در محروم سازی از آزادی، در نهایت محافظت جامعه از جنایت است. این منظور فقط در صورتی حاصل می‌گردد که مدت نگهداری فرد در زندان تا حد امکان مصروف آن شود که این امر را تضمین نماید که فرد خلافکار در هنگام بازگشت به جامعه نه تنها می‌خواهد بلکه همچنین می‌تواند که با رعایت قانون زندگی خویش را اداره کند.
٥٩. بدین منظور، زندان باید همه نیروها و شیوه‌های یاری رسانی درمانی، آموزشی، اخلاقی، روحانی و دیگر نیروهای مناسب و در دسترس را بکار گرفته و آنها را با توجه به نیازهای پرورشی هر فرد زندانی مورد استفاده قرار دهد.
٦٠. شیوه اداره زندان باید چنان باشد که تفاوت‌های زندگی در زندان و زندگی آزاد را که به فروکاستن احساس مسئولیت زندانیان و احترام به کرامت انسانی آنها می‌انجامد، هر چه بیشتر کاهش دهد.
پیش از پایان محکومیت زندانی، بهتر است که اقدامات لازم جهت تضمین موفقیت بازگشت تدریجی زندانی به زندگی در جامعه انجام پذیرد. این امر می‌تواند بسته به مورد مشخص، با تمرین آزادی که در همان زندان یا زندان مناسب دیگری ترتیب داده می‌شود، یا با آزادی آزمایشی تحت نظارت باشد که این نظارت نباید کاملا به پلیس سپرده شود، بلکه باید در آمیخته با کمک‌های موثر اجتماعی باشد.
٦١. رفتار با زندانیان نباید به جداسازی آنان از جامعه، بلکه بر ادامه نقش آنان در اجتماع تاکید ورزد. از این رو باید سازمان‌های اجتماعی هرگاه که امکان پذیر باشد، به یاری کارکنان زندان برای انجام وظیفه بازپروری اجتماعی زندانیان خوانده شوند. مشاورین اجتماعی باید با وظیفه حفظ و بهبود همه رابطه‌های فرد زندانی با خانواده اش و سازمان‌های با ارزش اجتماعی در ارتباط با زندان به کار مشغول باشند. بایستی اقدامات لازم جهت حفظ حقوق مربوط به منافع مدنی، امنیت اجتماعی و دیگر منافع اجتماعی زندانی‌ها، تا حداکثر میزان ممکن با توجه به قانون و محکومیت، انجام پذیرد.
٦٢. خدمات پزشکی زندان باید هر گونه بیماری جسمی یا روانی یا نقص‌هایی را که بازپروری زندانی را با اشکال روبرو می‌سازد، پیدا نماید. همه خدمات پزشکی، جراحی، و روانپزشکی لازم باید بدین منظور فراهم گردد.
٦٣. اجرای این اصول نیازمند آن است که شیوه رفتار مشخص با هر فرد در نظر گرفته شود و بدین منظور شیوه انعطاف پذیر گروه بندی زندانیان لازم است؛ از این رو بهتر است که این گروه‌ها در زندان‌های جداگانه که متناسب با رفتار با هر گروه است، تقسیم شوند.
نیازی نیست که این زندانها همه به یک میزان مراقب امنیت گروه‌های زندانیان باشند. بهتر است که درجات متفاوتی از امنیت با توجه به نیازهای گروه‌های گوناگون فراهم شود. زندان‌های باز، بر اساس این حقیقت که هیچگونه امنیت فیزیکی بر علیه فرار نداشته و تنها به انضباط فردی زندانی‌ها تکیه می‌کنند، بهترین شرایط را برای بازپروری زندانیانی که با دقت انتخاب شده باشند، فراهم می‌کنند.
بهتر است که تعداد زندانیانی که در زندان بسته قرار دارند آنقدر زیاد نباشد که امر فردی ساختن شیوه رفتار با زندانیان را دشوار سازد. در برخی کشورها جمعیت چنین زندان‌هایی نباید بیش از پانصد نفر باشد. در زندان‌های باز تعداد زندانیان باید تا حد امکان کم باشد.
از سوی دیگر، داشتن زندان‌هایی که بقدری کوچک هستند که تجهیزات لازم برای آنها فراهم نمی‌شود، مورد پسند نیست.
٦٤. وظیفه جامعه با آزادی زندانی پایان نمی‌پذیرد. بنابراین بایستی سازمان‌های دولتی یا خصوصی بتوانند به زندانی آزاد شده مراقبت‌های موثر پس از آزادی را در راستای کاهش تبعیض علیه او و بازپروری اجتماعی وی ارائه نمایند.
رفتار با زندانیان
٦٥. رفتار با افراد محکوم به زندان یا در شرایط مشابه، بایستی تا حدی که زمان محکومیت اجازه می‌دهد، این هدف را دارا باشد که در آنان تمایل به اداره زندگی خویش با رعایت قانون پس از آزادی را بوجود آورده و آنان را برای این امر آماده سازد. رفتار با زندانیان باید چنان باشد که احترام به خویش را در آنان تشویق نموده و احساس مسئولیت را در آنان رشد دهد.
٦٦. بدین منظور همه وسایل مناسب، از جمله مراقبت مذهبی در کشورهایی که این امکان وجود دارد، آموزش، راهنمایی و آموزش حرفه ای، مشاوره اجتماعی همراه با راهنمایی‌های مشخص برای هر فرد، مشاوره و راهنمایی شغلی، ارتقاء سلامت جسمی همراه با تقویت شخصیت اخلاقی، با توجه به نیازهای هر زندانی، و بر اساس سابقه اجتماعی و جنایی وی، ظرفیت‌های جسمی و روحی و شایستگی‌های فردی، خصوصیات اخلاقی، طول مدت محکومیت و چشم انداز وی از زندگی پس از آزادی باید بکار گرفته شود.
برای هر زندانی با مدت محکومیت مناسب، مسئول اداره زندان بایستی در اسرع وقت پس از ورود زندانی، گزاش‌های کامل از همه مواردی که در پاراگراف بالا بدانها اشاره رفته است، دریافت دارد. چنین گزارش‌هایی باید همیشه شامل یک گزارش از شرایط روحی و جسمی زندانی توسط مسئول مراقبت‌های پزشکی، که در صورت امکان دارای صلاحیت در امر روانپزشکی باشد، دریافت دارد.
گزارش‌ها و دیگر اسناد مربوطه بایستی در پرونده‌های جداگانه فردی برای هر زندانی نگهداری شود. هریک از این پرونده‌ها باید به روز شده و به طریقی دسته بندی شود که به هنگام ضرور بتواند مورد بررسی مسئولین مربوطه قرار گیرد.
گروه بندی و جدا سازی
٦٧. هدف‌های گروه بندی باید چنین باشد:
(آ)جداسازی از همه زندانیانی که به دلیل سوابق جنایی یا شخصیت‌های بد، احتمال میرود که تاثیر بدی داشته باشند.
(ب) تقسیم زندانیان به گروه‌های گوناگون برای مراقبت از آنان با توجه به امر بازپروری اجتماعی آنان.
٦٨. زندان‌های جداگانه یا بخش‌های جداگانه یک زندان تا حد ممکن بایستی برای رفتار با گروه‌های مختلف زندانیان استفاده شود.
٦٩. در اسرع وقت پس از ورود زندانی و پس از مطالعه شخصیت هر زندانی که طول مدت محکومیت وی اجازه می‌دهد، بایستی برنامه رفتار با وی در پرتو آگاهی بدست آمده درباره نیازهای فردی، توانایی‌ها و تمایلات وی آماده شود.
امتیازات
٧٠. در هر زندان بایستی سیستم امتیازات مناسب برای گروه‌های مختلف زندانی‌ها و شیوه‌های مختلف رفتار ایجاد گردد تا رفتار خوب را تشویق نموده و احساس مسئولیت را رشد داده و علاقه و همکاری زندانی‌ها را در رفتار آنان تحکیم نماید.
کار
٧١. کار زندان نباید طاقت فرسا باشد.
همه زندانیان دارای محکومیت، با توجه به میزان سلامت جسمانی و روانی آنان که توسط مسئول مراقبت‌های پزشکی تعیین می‌شود، باید موظف به کار باشند.
کار مفید به اندازه کافی باید برای زندانیان فراهم شود تا آنان را فعالانه در طول ساعات معمول کار در روز مشغول نگاه دارد.
تا حدامکان کار باید چنان باشد که توانایی زندانیان را برای بدست آوردن مخارج زندگی به شیوه آبرومندانه حفظ نموده یا افزایش دهد.
آموزش حرفه‌ای در رشته‌های مفید باید برای زندانیان فراهم شود تا آنها و بویژه زندانیان جوان بتوانند از آن سود جویند.
زندانی‌ها باید نوع کار مورد علاقه خود را در محدوده گزینه‌های مناسب حرفه‌ای و بایسته‌های انضباطی و مقررات اداره زندان، بتوانند برگزیند.
٧٢. سازمان دهی و شیوه‌های کار در زندانها باید تا حد امکان شبیه کارهای مشابه در موسسات بیرونی باشد تا زندانیان را برای شرایط اشتغال در زندگی عادی آماده سازد.
اما مصلحت و منافع زندانیان و آموزش‌های حرفه‌ای آنان نباید دارای درجه اهمیتی کمتر از سوددهی یک کارگاه در زندان باشد.
٧٣. پسندیده تر است که اداره کارگاه‌ها و کشتزارهای زندان بطور مستقیم در دست مسئولین اداره زندان باشد و در دست بخش خصوصی قرار نگیرد.
هنگامی که زندانی‌ها به کاری مشغول هستند که تحت اداره مسئولین زندان نیست، باید همواره تحت نظارت کارکنان زندان باشند. به جز مواردی که کار برای دیگر ادارات دولتی است، کسانی که کار برای آنان انجام شده بایستی دستمزد عادی بطور کامل به مسئولین اداره زندان پرداخت نمایند که پرداختی عادلانه و متناسب با کار زندانی‌ها باشد.
٧٤. اقدامات احتیاطی که برای حمایت از ایمنی و سلامتی کارگران آزاد رعایت می‌شود، بایستی به همان میزان در زندانها رعایت شود.
تدارکات لازم برای حمایت از زندانیان در مقابل آسیب‌ها، از جمله بیماری‌های شغلی، با شرایطی نه کمتر از آنچه قانون در مورد کارگران آزاد مقرر می‌دارد، باید انجام شود.
٧٥. میزان حداکثر ساعت‌های کار روزانه و هفتگی زندانی‌ها باید بر اساس قانون یا مقررات زندان و با توجه به عرف و مقررات محلی مربوط به استخدام کارگران آزاد معین شود.
ساعت‌های کاری که بدین ترتیب تثبیت می‌شود باید شامل یک روز استراحت در هفته و زمان کافی برای تحصیل و دیگر فعالیت‌های لازم برای بازپروری زندانیان باشد.
٧٦. بایستی رَویه‌ای برای پرداخت عادلانه دستمزد زندانی‌ها وجود داشته باشد.
این رَویه باید چنان باشد که زندانی‌ها بتوانند حداقل بخشی از درآمد خود را صرف خرید کالاهای مورد تایید برای استفاده شخصی خود نموده و بخشی از درآمدشان را برای خانواده‌های خود بفرستند.
این رَویه همچنین باید این امکان را فراهم آورد که بخشی از درآمد زندانی توسط مسئولین اداره زندان کنار گذاشته شده و پس اندازی برای وی تهیه شود که به هنگام آزادی به دست وی داده شود.
آموزش و تفریح
٧٧. تدارکات لازم برای آموزش بیشتر به همه زندانی‌هایی که توان بهره جستن از آن را دارند، از جمله تعالیم مذهبی در کشورهایی که امکان آن وجود دارد، باید فراهم شود. آموزش افراد بی سواد و زندانی‌های نوجوان باید اجباری بوده و مورد توجه ویژه مسئولین اداره زندان قرار گیرد.
آموزش زندانی‌ها باید تا حد ممکن با سیستم آموزشی کشور همگون باشد تا آنها بتوانند پس از آزادی به تحصیلات خود بدون دشواری ادامه دهند.
٧٨. فعالیت‌های تفریحی و فرهنگی باید در همه زندانها به نفع سلامت روانی و جسمانی زندانیان تدارک دیده شود.
رابطه‌های اجتماعی و مراقبت‌های پس از آزادی
٧٩. بایستی توجه ویژه به حفظ و بهبود رابطه‌های بین زندانی و خانواده وی با توجه به مصلحت هر دو طرف معطوف شود.
٨٠. از آغاز دوران محکومیت یک زندانی، آینده وی پس از آزادی باید در نظر گرفته شده و وی تشویق و یاری شود که اینگونه رابطه‌ها با افراد یا سازمان‌های بیرون از زندان را چنانچه به نفع خانواده او و بازپروری اجتماعی خود وی است، حفظ یا برقرار سازد.
٨١. خدمات و سازمان‌ها، دولتی یا به هر شکل دیگر، که زندانیان آزاد شده را یاری می‌سازند تا جای خود را در جامعه بازیابند، باید تا جایی که امکان پذیر و ضروری است، بکوشند تا حتما سندها و برگه‌های شناسایی، خانه و کار مناسبی که بدان مشغول شوند، پوشاک کافی و متناسب با فصل و شرایط آب و هوایی، و امکانات کافی برای رسیدن به مقصد و نگهداری از خویش بلافاصله پس از آزادی در اختیار زندانیان آزاد شده قرار گیرد.
نماینده مورد تایید چنین سازمان‌هایی باید همه دسترسی‌های لازم به زندان و زندانی‌ها را داشته و از آغاز دوره محکومیت یک زندانی درباره آینده آن زندانی با او مشورت شود.
بهتر است که فعالیت‌های چنین سازمان‌هایی تا حد امکان تمرکز داشته یا به منظور تضمین حداکثر استفاده از تلاش‌های آنان هماهنگ شود.
«گروه ب» . زندانی‌هایی که دیوانه یا از نظر روانی غیر عادی هستند
٨٢. افرادی که مشخص می‌شود دیوانه هستند، نباید در زندان حبس شوند و باید اقدامات لازم برای انتقال هر چه سریعتر ایشان به بیمارستان‌های روانی انجام شود.
زندانیانی که از بیماری‌های روانی دیگر یا حالت‌های غیرعادی رنج می‌برند باید در مراکز ویژه با تجهیزات پزشکی مورد مراقبت و درمان قرار گیرند.
در مدت زمانی که اینگونه زندانی‌ها در زندان بسر می‌برند، باید تحت نظر ویژه یک مسئول مراقبت‌های پزشکی باشند.
خدمات پزشکی یا روانپزشکی در زندان کیفری باید پاسخگوی نیازهای درمانی روانپزشکی همه زندانیانی که بدان نیاز دارند، باشد.
٨٣. بهتر است که در صورت نیاز اقدامات لازم برای تضمین ادامه درمان روانپزشکی و تدارک برای مراقبت روان درمانی اجتماعی پس از آزادی زندانی در هماهنگی با سازمان‌های مربوطه انجام پذیرد.
«گروه پ» . زندانی‌های در بازداشت یا در انتظار دادگاه
٨٤. زندانی‌هایی که به دلیل اتهام جنایی دستگیر یا زندانی شده اند، و در بازداشت پلیس یا در زندان بسر می‌برند ولی هنوز محاکمه و محکوم نشده اند، از این پس در این قواعد «زندانیان محاکمه نشده» خوانده می‌شوند.
باید فرض بر این باشد که زندانی‌های محکوم نشده بیگناه هستند و بر این اساس با آنان رفتار شود.
بدون قائل شدن هرگونه استثنا برای مقررات حقوقی حمایت از آزادی افراد، یا ارائه راهکار مشخص برای زندانی‌های محاکمه نشده، این زندانی‌ها باید از روند ویژه‌ای که تنها توسط بایسته‌های اساسی قواعد زیر بیان می‌شود، بهره مند شوند.
٨٥. زندانی‌های محاکمه نشده باید جدا از زندانیان دارای محکومیت نگهداری شوند.
زندانی‌های نوجوان محاکمه نشده باید جدا از بزرگسالان و اصولا در زندان جداگانه‌ای نگهداری شوند.
٨٦. زندانی‌های محاکمه نشده باید بصورت فردی در اتاق‌های جداگانه بخوابند مگر با در نظر گرفتن عرف محلی با توجه به شرایط آب و هوایی.
٨٧. زندانی‌های محاکمه نشده می‌توانند در صورت تمایل، به میزانی که با حفظ نظم زندان همخوانی دارد، غذای خود را به خرج خود توسط خانواده یا دوستان یا مقامات اداره زندان از بیرون تهیه نمایند. در غیر اینصورت، مسئولین اداره زندان باید غذای ایشان را تهیه کنند.
٨٨. زندانی محاکمه نشده باید اجازه داشته باشد که لباس‌های خود را در صورتی که تمیز و مناسب باشد، بپوشد.
اگر وی لباس زندان را می‌پوشد، این لباس باید متفاوت از لباسی باشد که به زندانی‌های دارای محکومیت داده می‌شود.
٨٩. زندانی محاکمه نشده باید همواره فرصت کار داده شود، اما نباید ملزم به کار کردن باشد. اگر تصمیم بگیرد که کار کند، باید در مقابل کار مزد دریافت کند.
٩٠. زندانی محاکمه نشده باید اجازه داشته باشد که به خرج خود یا به خرج شخص سومی، کتاب، روزنامه، نوشت افزار، و دیگر ابزار مشغول شدن را که در راستای رعایت عدالت و امنیت و نظم در زندان است، تهیه کند.
٩١. زندانی محاکمه نشده باید اجازه ملاقات داشته باشد، و در صورتیکه دلیلی برای درخواست وی وجود داشته باشد و بتواند مخارج مربوطه را بپردازد، توسط پزشک یا دندانپزشک خویش تحت درمان قرار گیرد.
٩٢. زندانی محاکمه نشده باید اجازه داشته باشد که بی درنگ خانواده خویش را از بازداشت خود آگاه ساخته و امکانات کافی برای برقراری تماس و ملاقات با خانواده و دوستان در اختیار وی گذارده شود، تنها مشروط بر اینکه محدودیت‌ها و نظارت‌های لازم برای حفظ عدالت و امنیت و نظم زندان رعایت شود.
٩٣. زندانی محاکمه نشده به منظور دفاع از خویش باید بتواند درخواست یاری حقوقی رایگان نماید به فرض اینکه چنین یاری حقوقی وجود داشته باشد، و مشاور حقوقی در راستای دفاع از وی و آماده سازی وی برای دادگاه با وی ملاقات نموده و به وی رهنمودهای محرمانه بدهد. بدین منظور، وی باید در صورت تمایل نوشت افزار در اختیار داشته باشد. گفتگو‌های بین زندانی و مشاور حقوقی وی باید در دیدرس ولی دور از شنود پلیس یا مسئولین زندان باشد.
«گروه ت» . زندانی‌های حقوقی
٩٤. در کشورهایی که زندانی شدن به خاطر قرض توسط قانون، یا دستور دادگاه در هر روند غیر جنایی مقرر شده است، افرادی که بدین ترتیب زندانی می‌شوند نباید بیش از آنچه برای تضمین نگهداری شوند
١. هدف از طرح قواعد زیر ارائه شیوه دقیق اداره زندانها نیست. بلکه منظور تنها این است که متناسب با اندیشه‌های معاصر و اصول اساسی مناسب‌ترین سیستم‌های روز، آنچه که عموما به عنوان اصول و عمل خوب در رفتار با زندانیان و اداره زندانها پذیرفته می‌شود ارائه گردد.
٢.با توجه به گستردگی انواع شرایط حقوقی، اجتماعی و جغرافیایی در جهان، آشکار است که همه این قواعد نمی‌تواند در هرجا و هر زمان عملی شود. ليكن ، این قواعد بایستی انگیزه‌ای برای تلاش مداوم در راستای غلبه بر مشکلات عملی در راه اجرای آنها باشد، با علم به اینکه این قواعد در مجموع حداقل شرایطی را که از سوی سازمان ملل متحد قابل پذیرش است ارائه می‌نماید.
٣. از سوی دیگر، این قواعد در زمینه‌ای است که اندیشه درباره آن بطور مدام در حال تحول است. این قواعد نبایستی مانع از آزمایش شیوه‌های نوینی شود که در اصول، هماهنگ با این قواعد بوده و در راستای پیشبرد اهدافی است که از متن این قواعد به عنوان یک مجموعه برگرفته شده است. مسئولین اداره مرکزی زندان همواره می‌توانند در این راستا جدا از این قوانین عمل کنند.
٤. بخش یک این قواعد درباره اداره کلی زندانهاست و شامل انواع زندانیان، کیفری و حقوقی، دارای محکومیت یا بدون محکومیت، از جمله زندانیانی که مشمول "ملاحظات امنیتی" یا اقدامات اصلاحی بدستور قاضی می‌شوند.
بخش دو شامل قواعدی است که تنها مربوط به گروه بندی‌های مشخص می‌شود که در هر قسمت بدان پرداخته شده است. اما قواعد قسمت مربوط به «گروه آ» که شامل زندانیان دارای محکومیت می‌شود، بایستی به همان ترتیب در مورد زندانیان گروه بندی شده در قسمت‌های مربوط به «گروه‌های ب، پ، و ت» نیز اجرا گردد به صورتی که با قواعد مربوط به این گروه بندی‌ها تناقضی نداشته و به نفع این زندانیان باشد.
٥. این قواعد، شیوه اداره زندان‌های نوجوانان مانند زندان‌های بورستال ** و یا مدارس اصلاحی را مقرر نمی‌کند، ولی به طور کلی بخش یک در چنین مراکزی به همان میزان قابل اجراست.
گروه بندی زندانیان نوجوان بایستی حداقل شامل همه نوجوانانی باشد که در حوزه عملکرد دادگاه‌های نوجوانان قرار می‌گیرند. به عنوان یک قاعده، چنین نوجوانانی نباید به زندان محکوم شوند.
بخش یک
قواعد کاربردی عمومی
اصل بنیادین
٦. این قواعد بایستی به صورت بیطرفانه اعمال شود. نباید هیچگونه تبعیضی بر اساس نژاد، رنگ، جنس، زبان، مذهب، عقیده سیاسی یا عقیده دیگر، خاستگاه اجتماعی یا ملی، مالکیت، تولد، یا دیگر شرایط مربوط به وضعیت فرد وجود داشته باشد.
از سوی دیگر، این مهم است که به عقاید مذهبی و باورهای ارزشی گروهی که فرد بدان تعلق دارد احترام گذارده شود.
ثبت نام
٧. در هر مکانی که افراد زندانی هستند، بایستی دفتر ثبت نامی وجود داشته باشد که ورق‌های آن بهم پیوسته و شماره گذاری شده باشد و مشخصات زیر درباره هر زندانی که وارد می‌شود، در آن ثبت شود:
(آ)اطلاعات مربوط به هویت؛
(ب)دلیل محکومیت به زندان و مسئول صدور حکم؛
(پ) روز و ساعت ورود به زندان و آزاد شدن از آن.
هیچ فردی نباید بدون حکم معتبر محکومیت به زندان که جزئیات آن در دفتر زندان ثبت شده باشد، در زندان پذیرفته شود.
جداسازی گروه‌ها
٨.گروه‌های گوناگون زندانیان بر اساس جنس، سن، پرونده کیفری، دلایل حقوقی برای بازداشت و نیازهای رفتاری بایستی در زندان‌های جداگانه یا بخش‌های جداگانه زندان نگهداری شوند. بنا براین،
(آ) مردان و زنان بایستی تا حد امکان در زندان‌های جداگانه نگهداری شوند؛ زندانی که مردان و زنان هر دو در آن نگهداری می‌شوند بایستی دارای محوطه کاملا جداگانه‌ای مخصوص زنان باشد.
(ب)زندانیانی که محاکمه نشده‌اند باید جدا از زندانیان محکوم شده نگهداری شوند.
(پ)افرادی که به خاطر قرض و دیگر جرایم حقوقی زندانی شده‌اند باید جدا از افرادی به خاطر جرایم جنایی زندانی شده‌اند نگهداری شوند.
(ت) زندانیان نوجوان باید جدا از بزرگسالان نگهداری شوند.
تجهیزات
٩. هنگامی که تجهیزات محل خواب در اتاق‌ها یا سلول‌های شخصی است، هر زندانی باید در شب یک اتاق یا سلول را در اختیار داشته باشد. اگر به خاطر دلایل ویژه، از جمله حالت موقت زیادی جمعیت افراد در زندان، لازم باشد که اداره مرکزی زندان در مورد این قاعده استثنایی قائل شود، بهتر است که دو زندانی در یک سلول یا اتاق نباشند.
هنگامی که زندانیان در خوابگاه جای داده می‌شوند، بایستی زندانیان طوری به دقت انتخاب شوند که بتوانند در چنین وضعیتی در کنار هم بسر برند. مراقبت شبانه متناسب با وضعیت زندان باید بطور مرتب وجود داشته باشد.
١٠. همه امکانات فراهم شده برای استفاده زندانیان و بویژه همه تجهیزات محل خواب بایستی متناسب با تمامی مقررات مربوط به بهداشت، با توجه به شرایط آب و هوایی و بویژه میزان حجم هوا، حداقل مساحت، نور، گرما و تهویه باشد.
١١. در همه مکان‌هایی که زندانیان زندگی یا کار می‌کنند،
(آ)پنجره‌ها بایستی به اندازه کافی بزرگ باشد که زندانیان بتوانند در نور طبیعی کار یا مطالعه کنند، و باید چنان ساخته شده باشد که صرف نظر از اینکه تهویه مصنوعی وجود داشته باشد، زندانیان بتوانند هوای آزاد را بدرون آنجا راه دهند.
(ب) نور مصنوعی باید به اندازه کافی وجود داشته باشد که زندانیان بتوانند بدون اینکه به بینایی خود آسیب برسانند، کار یا مطالعه کنند.
١٢. آبریزگاه‌های بهداشتی باید به نحو مناسب فراهم باشد چنانچه هر زندانی بتواند نیازهای طبیعی خود را هر گاه که لازم باشد به شیوه بهداشتی و مناسب رفع نماید.
١٣. تجهیزات دوش و حمام باید چنان فراهم شده باشد که هر زندانی بتواند و موظف باشد که در دمایی متناسب با شرایط آب و هوایی، به دفعاتی که برای بهداشت عمومی با توجه به فصل و منطقه جغرافیایی لازم است و حداقل یک بار در هفته در دمای ولرم، حمام یا دوش بگیرد.
١٤. همه مکان‌های زندان که به طور مرتب توسط زندانیان استفاده می‌شود باید بطور مناسب تعمیر و نگهداری شود و همیشه با دقت فراوان در جزئیات، تمیز نگهداشته شود.
بهداشت شخصی
١٥. زندانیان باید موظف باشند که خود را تمیز نگه دارند، و از این رو باید آب و وسایل شستشو را که برای بهداشت و تمیز نگهداشتن خود لازم دارند در اختیار داشته باشند.
١٦. برای آنکه زندانیان بتوانند ظاهری آراسته و همساز با احترام به خویش را حفظ کنند، بایستی امکانات لازم برای مراقبت لازم از مو و ریش خود را در اختیار داشته باشند، مردان باید بتوانند بطور مرتب ریش خود را بتراشند.
پوشاک و رختخواب
١٧. به هر زندانی که اجازه ندارد لباس شخصی خود را بپوشد باید پوشاک کامل مناسب با شرایط آب و هوایی و مناسب برای اینکه وی از سلامت کافی برخوردار باشد، داده شود. چنین پوشاکی نباید به هیچوجه خرد کننده یا تحقیر انگیز باشد.
همه اجزای پوشاک باید تمیز بوده و در شرایط مناسب نگه داشته شود. لباس زیر باید به دفعاتی که برای تامین بهداشت لازم است، عوض و شسته شود.
در موقعیت‌های استثنایی، هرگاه که زندانی به دلیلی که مورد تایید مقامات قرار گرفته است به خارج از زندان برده می‌شود، باید اجازه داشته باشد که لباس‌های شخصی خود یا پوشاکی را که توجه برانگیز نباشد، بپوشد.
١٨. اگر زندانیان اجازه یابند که لباس‌های خود را بپوشند، باید ترتیبی داده شود که در هنگام ورود آنان به زندان تمیزی و قابل استفاده بودن لباس‌های آنان تضمین شود.
١٩. به هر زندانی باید، با توجه به استانداردهای محلی یا ملی، تخت جداگانه، و رختخواب کافی و جداگانه و تمیز داده شود، و در وضعیت خوب نگهداشته شده و به دفعات کافی عوض شود تا تمیزی آن تضمین شود.
خوراک
٢٠. مقامات مسئول اداره زندان باید به هر زندانی در ساعت‌های معمول خوراک دارای ارزش غذایی کافی برای سلامت و قدرت جسمانی وی، با کیفیت غذایی و پخت و سرویس خوب بدهند.
آب نوشیدنی باید هرگاه که زندانی بدان احتیاج دارد، در دسترس وی باشد.
نرمش و ورزش
٢١. هر زندانی که در خارج از زندان به کار اشتغال ندارد، باید روزانه حداقل یک ساعت نرمش مناسب در هوای آزاد، در صورتیکه وضع هوا اجازه دهد، داشته باشد.
زندانیان نوجوان، و دیگر زندانیانی که وضعیت جسمانی و سنی مناسبی دارند، باید از تربیت بدنی و تفریحی در هنگام نرمش برخوردار شوند. در همین راستا بایستی فضا، تجهیزات و وسایل لازم تامین شود.
خدمات پزشکی
٢٢. در هر زندان باید حداقل یک مسئول مراقبت‌های پزشکی که تا حدی از روانپزشکی اطلاع دارد، برای ارائه خدمات پزشکی در دسترس زندانیان باشد. خدمات پزشکی باید در ارتباط تنگاتنگ با مقامات مسئول سلامت عمومی مردم منطقه یا کشور سامان یافته باشد. نیز باید شامل خدمات روانپزشکی برای تشخیص بیماری روانی، و در موارد مناسب، درمان حالت‌های روحی غیرعادی باشد.
زندانیانی بیماری که نیاز به درمان توسط متخصص دارند بایستی به مراکز ویژه یا بیمارستان‌های عادی انتقال داده شوند. در جاییکه زندان دارای تجهیزات بیمارستانی باشد، تجهیزات و وسایل آنها و لوازم دارویی باید مناسب برای مراقبت پزشکی و درمان زندانیان بیمار بوده و کارکنان آنجا را باید مسئولینی که آموزش‌های کافی را گذرانده اند، تشکیل دهند.
خدمات یک مسئول مراقبت بهداشت و درمان دندان باید در دسترس همه زندانیان باشد.
٢٣. در زندان زنان باید امکانات ویژه برای همه گونه مراقبت و درمان‌های لازم پیش از زایمان و پس از زایمان وجود داشته باشد. در صورت امکان باید اقدامات لازم برای تولد کودکان در بیمارستان خارج از زندان فراهم شود. اگر کودکی در زندان به دنیا می‌آید، این نکته نباید در گواهی تولد وی نگاشته شود.
هنگامی که اجازه داده می‌شود که کودکان شیرخوار در زندان با مادران خود باشند، باید تدارک لازم برای ایجاد یک شیرخوارگاه با کارکنان دارای صلاحیت انجام شود تا کودکان هنگامی که تحت مراقبت مادر خود نیستند، در آنجا نگهداری شوند.
٢٤. مسئول مراقبت‌های پزشکی باید هر زندانی را در اسرع وقت پس از پذیرش وی، و پس از آن هر گاه که لازم باشد، مشاهده و معاینه نماید و بویژه دقت نماید تا بیماری‌های جسمی یا روانی را پیدا نموده و همه اقدامات لازم را انجام دهد از جمله جداسازی زندانیانی که احتمال میرود بیماری‌های واگیر یا عفونی داشته باشند، ثبت نقص‌های جسمی یا روانی که ممکن است بازپروری فرد را مختل سازد، و تعیین ظرفیت جسمانی هر زندانی برای کار.
٢٥. مسئول مراقبت‌های پزشکی باید مراقب سلامت جسمانی و روانی زندانیان بوده و روزانه از همه زندانیان بیمار، همه آنان که از بیماری می‌نالند، و هر زندانی که توجه ویژه وی به او معطوف است، دیدار کند.
مسئول مراقبت‌های پزشکی هرگاه تشخیص دهد که سلامت جسمانی یا روانی یک زندانی بر اثر ادامه نگهداری وی در زندان، یا بخاطر هر یک از شرایط زندان، آسیب می‌بیند، باید به مسئول اداره زندان گزارش دهد.
٢٦. مسئول مراقبت‌های پزشکی باید بطور مرتب بازرسی انجام داده و مدیرمسئول زندان را در جریان امور زیر قرار دهد:
(آ) کمیت، کیفیت، و پخت و سرویس غذا؛
(ب) بهداشت و تمیزی زندان و زندانیان؛
(پ) بهداشت، گرما، نور و تهویه زندان؛
(ت) مناسب بودن و تمیزی لباس و رختخواب زندانیان؛
(ث) رعایت مقررات مربوط به تربیت بدنی و ورزش، در مواردی که مسئول فنی برای چنین فعالیت‌هایی وجود ندارد.
مدير زندان باید گزارش‌ها و توصیه‌های مسئول مراقبت‌های پزشکی را که براساس ماده ٢٥ بند ٢ و ماده ٢٦ به وی ارائه می‌شود، مورد توجه قرار داده و در صورتی که با توصیه‌های ارائه شده موافق باشد، بایستی بی درنگ اقدامات لازم را در راستای عملی شدن این توصیه‌ها انجام دهد؛ اگر انجام این توصیه‌ها در حوزه اختیارات وی نیست و یا وی با آنها موافق نیست، بایستی بی درنگ گزارش خود را همراه با توصیه‌های مسئول مراقبت‌های زشکی به مقامات بالاتر ارائه نماید.
انضباط و تنبیه
٢٧. انضباط و نظم باید با قاطعیت برقرار باشد، ولی نه با محدودیت‌هایی فراتر از آنچه که برای نگهداری امن و زندگی منظم جمع ضروری است.
٢٨.
هیچ زندانی نباید در زمینه انضباطی در زندان به کار گرفته شود.
در همین حال این قاعده نباید سیستم‌های خودگردانی را از عمل بازدارد که در آنها فعالیت‌ها و مسئولیت‌های مشخص اجتماعی، آموزشی یا ورزشی به گروهی از زندانیان تحت نظارت و به منظور بازسازی آنان سپرده می‌شود.
٢٩. موارد زیر بایستی توسط قانون یا مقررات وضع شده از سوی مقامات اداری دارای صلاحیت مشخص شود:
(آ)رفتاری که سزاوار تنبیه انضباطی است؛
(ب)انواع تنبیه‌هایی که می‌تواند اعمال شود و مدت زمان آنها؛
(پ)مقام‌های دارای صلاحیتی که می‌توانند چنین تنبیه‌هایی را اعمال کنند.
٣٠. هیچ زندانی نباید تنبیه شود مگر با توجه به قانون و مقررات، و هرگز نباید دوبار به خاطر یک قانون شکنی تنبیه شود.
هیچ زندانی نباید تنبیه شود مگر اینکه از جرمی که به وی نسبت داده می‌شود آگاه گشته و فرصت کافی برای ارائه دفاع از خود داشته باشد. مقام‌های دارای صلاحیت بایستی پرونده را بطور کامل بررسی کنند.
هرگاه که لازم و امکان پذیر باشد، زندانی باید از طریق یک مترجم بتواند از خود دفاع کند.
٣١. تنبیه بدنی، تنبیه به شیوه قرار دادن در سلول تاریک، و هر گونه تنبیه بیرحمانه، غیرانسانی یا تحقیرآمیز به عنوان تنبیه انضباطی باید اکیدا ممنوع شود.
٣٢. تنبیه هرگز نباید به شیوه قراردادن در مکانی تنگ یا رژیم غذایی باشد مگر آنکه مسئول مراقبت‌های پزشکی، زندانی را معاینه نموده و بطور کتبی گواهی نماید که زندانی توانایی تحمل آن را دارد.
این امر در مورد سایر تنبیه‌هایی که می‌تواند به سلامت جسمی یا روانی زندانی آسیب وارد سازد، کاربرد دارد. در هیچ موردی چنین تنبیهی نبایستی در تضاد یا دور از اصل بیان شده در ماده ٣١ باشد.
مسئول مراقبت‌های پزشکی بایستی روزانه زندانیانی را که مورد تنبیه قرار می‌گیرند معاینه نموده و اگر تغییر یا پایان یافتن تنبیه را برای سلامت جسمی یا روانی زندانی ضروری می‌داند، بایستی نظر خود را به مسئول اداره زندان ارائه دهد.
ابزار مهار جسمانی
٣٣. ابزار مهار جسمانی، از جمله دستبند، زنجیر، حلقه‌های فلزی برای دست یا پا، و پوشش دست بندی، هرگز نباید به عنوان تنبیه بکار گرفته شود. افزون بر آن، زنجیر یا حلقه‌های فلزی، نباید برای مهار جسمانی بکار گرفته شود. دیگر ابزار مهار جسمانی فرد نباید مورد استفاده قرار گیرد مگر در شرایط زیر:
(آ)به عنوان اقدام احتیاطی برای جلوگیری از فرار در هنگام انتقال در صورتی که زندانی برای حضور در مقابل مقام اداری یا قضایی باید به بیرون منتقل شود؛
(ب) به دلایل پزشکی بدستور مسئول مراقبت‌های پزشکی؛
(پ)بدستور مسئول اداره زندان، اگر روش‌های دیگر برای کنترل موثر واقع نشود، به منظور جلوگیری از صدمه زدن زندانی به خویش یا دیگران یا وسایل؛ در چنین مواردی مسئول اداره زندان باید بی درنگ با مسئول مراقبت‌های پزشکی مشورت نموده و گزارشی به مقامات اداری بالاتر ارائه نماید.
٣٤. شیوه و دفعات استفاده از وسایل مهار جسمانی باید توسط مقامات اداره مرکزی زندان تعیین شود. چنین ابزاری نباید در هیچ موردی بیشتر از مدت زمانی که اکیدا ضروری است، مورد استفاده قرار گیرد.
آگاهی رسانی به زندانیان و شکایت‌های آنان
٣٥. هر زندانی در هنگام ورود به زندان باید اطلاعات کتبی درباره مقررات مربوط به رفتار با زندانیان گروه خویش، بایسته‌های انضباطی زندان، شیوه‌های قانونی درخواست اطلاعات و ارائه شکایات، و همه موارد دیگری را که لازم است تا وی بتواند حقوق و وظایف خویش را درک کرده و خود را با زندگی در زندان سازگار سازد، دریافت دارد.
اگر زندانی بیسواد است، اطلاعاتی که در بند بالا ذکر شد باید به شیوه شفاهی به آگاهی وی رسانده شود.
٣٦. هر زندانی باید هر هفته فرصت اختیاری برای ارائه درخواست‌ها یا شکایت‌های خویش به مسئول اداره زندان یا مسئول مربوطه که وی را نمایندگی می‌نماید، داشته باشد.
امکان ارائه درخواست‌ها و شکایت‌ها به بازرس زندان در هنگام بازرسی وی بایستی وجود داشته باشد. زندانی باید این فرصت اختیاری را داشته باشد که با بازرس یا دیگر مسئولین بازرسی بدون حضور مسئول اداره زندان یا دیگر کارکنان زندان گفتگو نماید.
هر زندانی باید اجازه داشته باشد که درخواست یا شکایت خود را، بدون سانسور محتوای مطلب ولی به شیوه مناسب، به مسئولین اداره مرکزی زندان، مقام مسئول قضایی یا دیگر مقامات مربوطه با استفاده از شیوه‌های مورد تایید، ارائه نماید.
به هر درخواست یا شکایت ارائه شده بایستی بی درنگ رسیدگی شود و بدون تاخیر بدان پاسخ داده شود مگر آنکه آشکارا بی اساس و پوچ باشد.
تماس با دنیای بیرون
٣٧. زندانیان باید اجازه داشته باشند که تحت نظارت لازم با خانواده و دوستان خوشنام خود بطور مرتب ملاقات و نامه نگاری داشته باشند.
٣٨. زندانیانی که شهروند خارجی هستند باید از امکانات مناسب برای تماس با نماینده‌های کنسولی یا دیپلماتیک کشور متبوع خویش برخوردار شوند.
زندانیانی که شهروند کشوری هستند که نماینده کنسولی یا دیپلماتیک در آن کشور ندارد و پناهندگان یا افراد بدون تابعیت، باید از امکانات مشابه برای تماس با نماینده دیپلماتیک کشوری که حافظ منافع آنان است یا هر مقام بین المللی یا کشور دیگر که وظیفه حمایت از وی را به عهده دارد، برخوردار شود.
٣٩. زندانیان باید بطور مرتب از موارد مهم خبری به شیوه خواندن روزنامه‌ها، نشریات یا انتشارات ویژه زندان، گوش دادن به مخابرات بدون سیم، سخنرانی‌ها یا شیوه‌های مشابه مورد تایید یا نظارت مسئولین زندان، آگاه شوند.
کتاب
٤٠. هر زندانی باید یک کتابخانه برای استفاده همه گروه‌های زندانیان داشته باشد که به اندازه کافی دارای کتاب‌های سرگرم کننده و آموزشی باشد، و زندانیان باید تشویق شوند که از کتابخانه هرچه بیشتر استفاده کنند.
مذهب
٤١. اگر زندانیان معتقد به یک مذهب به تعداد کافی در زندان وجود داشته باشد، یک نماینده دارای صلاحیت از آن مذهب باید منصوب یا تایید شود. اگر تعداد زندانیان به حد کافی بوده و شرایط زندان نیز اجازه دهد، باید امکان این کار به میزان تمام وقت فراهم شود.
نماینده دارای صلاحیت که بر اساس بند ١ منصوب یا تایید می‌شود، باید اجازه داشته باشد که مراسم مذهبی را بطور مرتب برگزار کرده و دیدار‌های روحانی خصوصی با زندانیان معتقد به آن مذهب در زمان‌های مناسب داشته باشد.
تماس هر زندانی با نماینده دارای صلاحیت از هر مذهبی نباید با ممانعت روبرو شود. از سوی دیگر، هر زندانی که به دیدار هر نماینده مذهبی اعتراض نماید، اعتراض وی بایستی مورد احترام قرار گیرد.
٤٢. هر زندانی باید تا جاییکه مقدور است، اجازه داشته باشد که نیازهای زندگی مذهبی خویش را با حضور در مراسمی که در زندان برگزار می‌شود و در اختیار داشتن کتاب‌های مذهبی و دستورهای مقامات مذهبی خویش بجا آورد.
نگهداری اموال زندانیان
٤٣. همه پول‌ها، متعلقات باارزش، لباس‌ها و دیگر وسایلی که به زندانی تعلق دارد و بنا بر مقررات زندان وی حق داشتن آنها را در زندان ندارد، باید در هنگام ورود به زندان در حفاظت امن قرار گیرد. فهرست این اموال باید به امضای زندانی برسد. اقدامات لازم باید به عمل آید تا اموال در شرایط خوب نگهداری شود.
به هنگام آزادی زندانی باید همه متعلقات و پول وی به او بازگردانده شود مگر آنکه وی اجازه یافته بوده که پول را خرج کرده یا چنین اموالی را به بیرون از زندان فرستاده باشد، یا اینکه برخی از لباس‌های وی به دلایل بهداشتی از بین برده شده باشد. زندانی باید رسید دریافت پول و وسایل خویش را امضا نماید.
با هر پول یا وسیله‌ای که از بیرون برای زندانی دریافت شود، باید به همین شیوه رفتار شود.
اگر زندانی هر گونه مواد مخدر یا دارو به همراه خود بیاورد، مسئول مراقبت‌های پزشکی باید تصمیم بگیرد که با آنها چه باید کرد.
آگاه ساختن از مرگ، بیماری، انتقال و غیره
٤٤. در صورت مرگ یا بیماری جدی یا جراحت خطرناک زندانی، یا انتقال وی از زندان برای درمان بیماری روانی، مسئول اداره زندان باید بی درنگ همسر زندانی را، اگر وی ازدواج کرده باشد، یا نزدیک ترین خویشاوند وی را یا بهر صورت فرد دیگری را که از پیش توسط خود زندانی تعیین شده، آگاه سازد.
زندانی باید بی درنگ از مرگ یا بیماری جدی هریک از بستگان نزدیک خویش آگاه گردد. در صورت بیماری خطرناک یکی از بستگان نزدیک، زندانی بایستی هرگاه که شرایط مناسب باشد، اجازه یابد که با همراهی نگهبان یا به تنهایی به کنار بستر وی رود.
هر زندانی باید این حق را داشته باشد که بی درنگ خانواده خویش را از زندانی شدن خویش یا انتقال خویش به زندانی دیگر آگاه سازد.
انتقال زندانی‌ها
٤٥. هنگامی که زندانیان از زندان به جای دیگر، یا از جای دیگر به زندان انتقال داده می‌شود، باید در حداقل دیدرس عموم باشند، و بایستی مراقبت‌های لازم برای محافظت از آنان در مقابل هر گونه توهین، کنجکاوی و توجه عموم انجام شود.
انتقال زندانیان در وسیله نقلیه با تهویه یا نور ناکافی، یا به هر شیوه‌ای که آنان را با دشواری‌های جسمانی غیر ضروری روبرو سازد، بایستی ممنوع شود.
مخارج انتقال زندانیان باید به عهده مسئولین زندان بوده و شرایط برابر برای همه آنان برقرار باشد.
کارکنان زندان
٤٦. مسئولین اداری زندان، بایستی هر رده از کارکنان زندان را بدقت انتخاب نمایند زیرا که اداره مناسب زندان به امانت، انسانیت، توان حرفه‌ای و تناسب فردی آنان برای این کار بستگی دارد.
مسئولین اداره زندان بایستی بطور دائم در بیدار سازی و جلب توجه اذهان عمومی و کارکنان زندان به این باور که این کار یک خدمت اجتماعی بسیار مهم است، بکوشند و همه وسایل مناسب برای آگاه سازی افکار عمومی در این راستا باید بکار گرفته شود.
به منظور تضمین اهداف بالا، کارکنان باید بطور تمام وقت به عنوان مسئولین حرفه‌ای زندان بکار گرفته شده و دارای پایه شغلی غیر نظامی بوده و تضمین شغلی آنها مشروط به رفتار خوب، کارآمدی و سلامت جسمانی باشد. حقوق آنها باید به میزان کافی برای جلب و راضی نگه داشتن زنان و مردان شایسته باشد؛ مزایای شغلی و شرایط اشتغال باید در خور این کار طاقت فرسا باشد.
٤٧. کارکنان باید از میزان کافی تحصیلات و هوش برخوردار باشند.
پیش از آغاز به کار، کارکنان باید یک دوره آموزشی درباره وظایف عمومی و مشخص را گذرانده و ملزم به گذراندن آزمون‌های نظری و عملی باشند.
پس از آغاز به کار و در طول خدمت، کارکنان باید آگاهی و توان حرفه‌ای خود را با شرکت در دوره‌های آموزشی ضمن خدمت که در دوره‌های زمانی مناسب سازماندهی می‌شود، حفظ نموده و ارتقاء دهند.
٤٨. همه کارکنان بایستی همواره چنان رفتار نموده و وظایف خود را انجام دهند که سرمشق خوبی برای زندانیان بوده و احترام آنان را جلب نمایند.
٤٩. کارکنان زندان تا حد امکان باید شامل تعداد کافی از متخصصانی همچون روانپزشکان، روانشناسان، مشاورین اجتماعی، آموزگاران و مربیان حرفه‌ای باشند.
خدمات مشاورین اجتماعی، آموزگاران و مربیان حرفه‌ای باید به عنوان شغل دائمی تضمین شده باشد بدون آنکه مانع از مشارکت کارکنان نیمه وقت و داوطلب شود.
٥٠. مسئول اداره زندان باید شایستگی لازم برای این کار را با شخصیت مناسب، توانایی اداره کردن، تجربه و آموزش کافی داشته باشد.
وی باید همه وقت خویش را صرف وظایف اداری خود نموده و نباید به طور نیمه وقت استخدام شده باشد.
وی باید در محدوده زندان یا در مجاورت آن مستقر شود.
هنگامی که دو یا چند زندان توسط یک مسئول اداره می‌شوند، این مسئول بایستی که هر یک از زندانها را زود به زود بازدید کند. هر زندان باید یک فرد مسئول مستقر در زندان داشته باشد.
٥١. مسئول اداره زندان، قائم مقام وی، و اکثر دیگر کارکنان زندان باید بتوانند به زبان اکثریت زندانیان، یا زبانی که توسط اکثریت زندانیان قابل فهم است، سخن بگویند.
هرگاه که لازم باشد، خدمات یک مترجم باید مورد استفاده قرار گیرد.
٥٢. در زندان‌هایی که به اندازه کافی بزرگ هستند که یک یا چند مسئول مراقبت‌های پزشکی در آنجا بطور تمام وقت بکار گرفته شوند، حداقل یکی از آنها باید در محدوده زندان یا در مجاورت آن مستقر شود.
در زندان‌های دیگر، مسئول مراقبت‌های پزشکی باید بازدید روزانه به عمل آورده و چنان نزدیک باشد که بتواند در مواقع اضطراری بی درنگ خود را به محل برساند.
٥٣. در زندانی که مردان و زنان نگهداری می‌شوند، بخشی که به زنان اختصاص یافته است باید با مدیریت یک مسئول زن که همه کلیدهای آن بخش را در اختیار کامل خود دارد، اداره شود.
هیچ مردی از کارکنان نباید به بخشی از زندان که به زنان اختصاص یافته است وارد شود مگر آنکه توسط یک مسئول زن همراهی شود.
زنان زندانی باید فقط توسط مسئولین زن مورد مراقبت و نظارت قرار گیرند. اما این امر مانع از انجام وظایف کارکنان مرد، بویژه پزشکان و آموزگاران، در زندانها و در بخش‌هایی که به زنان زندانی اختصاص دارد نمی‌شود.
٥٤. مسئولین زندان نباید در رابطه خود با زندانیان از زور استفاده کنند مگر در دفاع از خود، یا مواردی که زندانی اقدام به فرار نموده، یا در صورت مقاومت جسمی بصورت کنش مند یا واکنش به دستوری که بر اساس قانون یا مقررات می‌باشد. مسئولینی که به زور متوسل می‌شوند، نباید بیش از میزان ضرور از آن استفاده نمایند و بایستی رویداد را بی درنگ به مسئول اداره زندان گزارش دهند.
به مسئولین زندان باید دوره‌های آموزش تربیت بدنی ویژه برای توانایی مهارکردن زندانیان مهاجم داده شود.
به جز در شرایط استثنایی، کارکنانی که در حین انجام وظیفه در تماس مستقیم با زندانیان قرار می‌گیرند، نباید مسلح باشند. افزون بر آن، کارکنان نباید تحت هیچ شرایطی دارای اسلحه باشند مگر آنکه آموزش برای استفاده از آن را دیده باشند.
بازرسی
٥٥. بازرسی مرتب از زندان‌های کیفری و خدمات آنها توسط بازرسان دارای تجربه و شایستگی که از سوی مسئولین ذیصلاح گمارده شده اند، بایستی وجود داشته باشد. وظیفه آنان باید بویژه تضمین این امر باشد که زندانها بر اساس قوانین و مقررات جاری و در راستای اجرای اهداف خدمات اصلاحی و تنبیهی اداره می‌شوند.
بخش دو
قواعد کاربردی مربوط به گروه‌های ویژه
«گروه آ» . زندانیان دارای محکومیت
اصول راهنما
٥٦. رهنمودهای اصولی از این پس به منظور روشن ساختن اهداف مورد نظر و روحی که باید حاکم بر اداره زندانها باشد و با توجه به بند ١ «نکات مقدماتی» متن حاضر است.
٥٧. زندانی کردن و دیگر اقداماتی که فرد خلافکار را از تماس با دنیای بیرون محروم می‌سازد، در همین که حق تصمیم گیری را از فرد گرفته و او را از آزادی محروم می‌سازد، دردآور است. بنابراین سیستم زندان نباید، جز در موارد جداسازی موجه یا تامین نظم، دشواری شرایط موجود را افزایش دهد.
٥٨. هدف و دلیل محکوم کردن فرد به زندان یا اقدامی مشابه در محروم سازی از آزادی، در نهایت محافظت جامعه از جنایت است. این منظور فقط در صورتی حاصل می‌گردد که مدت نگهداری فرد در زندان تا حد امکان مصروف آن شود که این امر را تضمین نماید که فرد خلافکار در هنگام بازگشت به جامعه نه تنها می‌خواهد بلکه همچنین می‌تواند که با رعایت قانون زندگی خویش را اداره کند.
٥٩. بدین منظور، زندان باید همه نیروها و شیوه‌های یاری رسانی درمانی، آموزشی، اخلاقی، روحانی و دیگر نیروهای مناسب و در دسترس را بکار گرفته و آنها را با توجه به نیازهای پرورشی هر فرد زندانی مورد استفاده قرار دهد.
٦٠. شیوه اداره زندان باید چنان باشد که تفاوت‌های زندگی در زندان و زندگی آزاد را که به فروکاستن احساس مسئولیت زندانیان و احترام به کرامت انسانی آنها می‌انجامد، هر چه بیشتر کاهش دهد.
پیش از پایان محکومیت زندانی، بهتر است که اقدامات لازم جهت تضمین موفقیت بازگشت تدریجی زندانی به زندگی در جامعه انجام پذیرد. این امر می‌تواند بسته به مورد مشخص، با تمرین آزادی که در همان زندان یا زندان مناسب دیگری ترتیب داده می‌شود، یا با آزادی آزمایشی تحت نظارت باشد که این نظارت نباید کاملا به پلیس سپرده شود، بلکه باید در آمیخته با کمک‌های موثر اجتماعی باشد.
٦١. رفتار با زندانیان نباید به جداسازی آنان از جامعه، بلکه بر ادامه نقش آنان در اجتماع تاکید ورزد. از این رو باید سازمان‌های اجتماعی هرگاه که امکان پذیر باشد، به یاری کارکنان زندان برای انجام وظیفه بازپروری اجتماعی زندانیان خوانده شوند. مشاورین اجتماعی باید با وظیفه حفظ و بهبود همه رابطه‌های فرد زندانی با خانواده اش و سازمان‌های با ارزش اجتماعی در ارتباط با زندان به کار مشغول باشند. بایستی اقدامات لازم جهت حفظ حقوق مربوط به منافع مدنی، امنیت اجتماعی و دیگر منافع اجتماعی زندانی‌ها، تا حداکثر میزان ممکن با توجه به قانون و محکومیت، انجام پذیرد.
٦٢. خدمات پزشکی زندان باید هر گونه بیماری جسمی یا روانی یا نقص‌هایی را که بازپروری زندانی را با اشکال روبرو می‌سازد، پیدا نماید. همه خدمات پزشکی، جراحی، و روانپزشکی لازم باید بدین منظور فراهم گردد.
٦٣. اجرای این اصول نیازمند آن است که شیوه رفتار مشخص با هر فرد در نظر گرفته شود و بدین منظور شیوه انعطاف پذیر گروه بندی زندانیان لازم است؛ از این رو بهتر است که این گروه‌ها در زندان‌های جداگانه که متناسب با رفتار با هر گروه است، تقسیم شوند.
نیازی نیست که این زندانها همه به یک میزان مراقب امنیت گروه‌های زندانیان باشند. بهتر است که درجات متفاوتی از امنیت با توجه به نیازهای گروه‌های گوناگون فراهم شود. زندان‌های باز، بر اساس این حقیقت که هیچگونه امنیت فیزیکی بر علیه فرار نداشته و تنها به انضباط فردی زندانی‌ها تکیه می‌کنند، بهترین شرایط را برای بازپروری زندانیانی که با دقت انتخاب شده باشند، فراهم می‌کنند.
بهتر است که تعداد زندانیانی که در زندان بسته قرار دارند آنقدر زیاد نباشد که امر فردی ساختن شیوه رفتار با زندانیان را دشوار سازد. در برخی کشورها جمعیت چنین زندان‌هایی نباید بیش از پانصد نفر باشد. در زندان‌های باز تعداد زندانیان باید تا حد امکان کم باشد.
از سوی دیگر، داشتن زندان‌هایی که بقدری کوچک هستند که تجهیزات لازم برای آنها فراهم نمی‌شود، مورد پسند نیست.
٦٤. وظیفه جامعه با آزادی زندانی پایان نمی‌پذیرد. بنابراین بایستی سازمان‌های دولتی یا خصوصی بتوانند به زندانی آزاد شده مراقبت‌های موثر پس از آزادی را در راستای کاهش تبعیض علیه او و بازپروری اجتماعی وی ارائه نمایند.
رفتار با زندانیان
٦٥. رفتار با افراد محکوم به زندان یا در شرایط مشابه، بایستی تا حدی که زمان محکومیت اجازه می‌دهد، این هدف را دارا باشد که در آنان تمایل به اداره زندگی خویش با رعایت قانون پس از آزادی را بوجود آورده و آنان را برای این امر آماده سازد. رفتار با زندانیان باید چنان باشد که احترام به خویش را در آنان تشویق نموده و احساس مسئولیت را در آنان رشد دهد.
٦٦. بدین منظور همه وسایل مناسب، از جمله مراقبت مذهبی در کشورهایی که این امکان وجود دارد، آموزش، راهنمایی و آموزش حرفه ای، مشاوره اجتماعی همراه با راهنمایی‌های مشخص برای هر فرد، مشاوره و راهنمایی شغلی، ارتقاء سلامت جسمی همراه با تقویت شخصیت اخلاقی، با توجه به نیازهای هر زندانی، و بر اساس سابقه اجتماعی و جنایی وی، ظرفیت‌های جسمی و روحی و شایستگی‌های فردی، خصوصیات اخلاقی، طول مدت محکومیت و چشم انداز وی از زندگی پس از آزادی باید بکار گرفته شود.
برای هر زندانی با مدت محکومیت مناسب، مسئول اداره زندان بایستی در اسرع وقت پس از ورود زندانی، گزاش‌های کامل از همه مواردی که در پاراگراف بالا بدانها اشاره رفته است، دریافت دارد. چنین گزارش‌هایی باید همیشه شامل یک گزارش از شرایط روحی و جسمی زندانی توسط مسئول مراقبت‌های پزشکی، که در صورت امکان دارای صلاحیت در امر روانپزشکی باشد، دریافت دارد.
گزارش‌ها و دیگر اسناد مربوطه بایستی در پرونده‌های جداگانه فردی برای هر زندانی نگهداری شود. هریک از این پرونده‌ها باید به روز شده و به طریقی دسته بندی شود که به هنگام ضرور بتواند مورد بررسی مسئولین مربوطه قرار گیرد.
گروه بندی و جدا سازی
٦٧. هدف‌های گروه بندی باید چنین باشد:
(آ)جداسازی از همه زندانیانی که به دلیل سوابق جنایی یا شخصیت‌های بد، احتمال میرود که تاثیر بدی داشته باشند.
(ب) تقسیم زندانیان به گروه‌های گوناگون برای مراقبت از آنان با توجه به امر بازپروری اجتماعی آنان.
٦٨. زندان‌های جداگانه یا بخش‌های جداگانه یک زندان تا حد ممکن بایستی برای رفتار با گروه‌های مختلف زندانیان استفاده شود.
٦٩. در اسرع وقت پس از ورود زندانی و پس از مطالعه شخصیت هر زندانی که طول مدت محکومیت وی اجازه می‌دهد، بایستی برنامه رفتار با وی در پرتو آگاهی بدست آمده درباره نیازهای فردی، توانایی‌ها و تمایلات وی آماده شود.
امتیازات
٧٠. در هر زندان بایستی سیستم امتیازات مناسب برای گروه‌های مختلف زندانی‌ها و شیوه‌های مختلف رفتار ایجاد گردد تا رفتار خوب را تشویق نموده و احساس مسئولیت را رشد داده و علاقه و همکاری زندانی‌ها را در رفتار آنان تحکیم نماید.
کار
٧١. کار زندان نباید طاقت فرسا باشد.
همه زندانیان دارای محکومیت، با توجه به میزان سلامت جسمانی و روانی آنان که توسط مسئول مراقبت‌های پزشکی تعیین می‌شود، باید موظف به کار باشند.
کار مفید به اندازه کافی باید برای زندانیان فراهم شود تا آنان را فعالانه در طول ساعات معمول کار در روز مشغول نگاه دارد.
تا حدامکان کار باید چنان باشد که توانایی زندانیان را برای بدست آوردن مخارج زندگی به شیوه آبرومندانه حفظ نموده یا افزایش دهد.
آموزش حرفه‌ای در رشته‌های مفید باید برای زندانیان فراهم شود تا آنها و بویژه زندانیان جوان بتوانند از آن سود جویند.
زندانی‌ها باید نوع کار مورد علاقه خود را در محدوده گزینه‌های مناسب حرفه‌ای و بایسته‌های انضباطی و مقررات اداره زندان، بتوانند برگزیند.
٧٢. سازمان دهی و شیوه‌های کار در زندانها باید تا حد امکان شبیه کارهای مشابه در موسسات بیرونی باشد تا زندانیان را برای شرایط اشتغال در زندگی عادی آماده سازد.
اما مصلحت و منافع زندانیان و آموزش‌های حرفه‌ای آنان نباید دارای درجه اهمیتی کمتر از سوددهی یک کارگاه در زندان باشد.
٧٣. پسندیده تر است که اداره کارگاه‌ها و کشتزارهای زندان بطور مستقیم در دست مسئولین اداره زندان باشد و در دست بخش خصوصی قرار نگیرد.
هنگامی که زندانی‌ها به کاری مشغول هستند که تحت اداره مسئولین زندان نیست، باید همواره تحت نظارت کارکنان زندان باشند. به جز مواردی که کار برای دیگر ادارات دولتی است، کسانی که کار برای آنان انجام شده بایستی دستمزد عادی بطور کامل به مسئولین اداره زندان پرداخت نمایند که پرداختی عادلانه و متناسب با کار زندانی‌ها باشد.
٧٤. اقدامات احتیاطی که برای حمایت از ایمنی و سلامتی کارگران آزاد رعایت می‌شود، بایستی به همان میزان در زندانها رعایت شود.
تدارکات لازم برای حمایت از زندانیان در مقابل آسیب‌ها، از جمله بیماری‌های شغلی، با شرایطی نه کمتر از آنچه قانون در مورد کارگران آزاد مقرر می‌دارد، باید انجام شود.
٧٥. میزان حداکثر ساعت‌های کار روزانه و هفتگی زندانی‌ها باید بر اساس قانون یا مقررات زندان و با توجه به عرف و مقررات محلی مربوط به استخدام کارگران آزاد معین شود.
ساعت‌های کاری که بدین ترتیب تثبیت می‌شود باید شامل یک روز استراحت در هفته و زمان کافی برای تحصیل و دیگر فعالیت‌های لازم برای بازپروری زندانیان باشد.
٧٦. بایستی رَویه‌ای برای پرداخت عادلانه دستمزد زندانی‌ها وجود داشته باشد.
این رَویه باید چنان باشد که زندانی‌ها بتوانند حداقل بخشی از درآمد خود را صرف خرید کالاهای مورد تایید برای استفاده شخصی خود نموده و بخشی از درآمدشان را برای خانواده‌های خود بفرستند.
این رَویه همچنین باید این امکان را فراهم آورد که بخشی از درآمد زندانی توسط مسئولین اداره زندان کنار گذاشته شده و پس اندازی برای وی تهیه شود که به هنگام آزادی به دست وی داده شود.
آموزش و تفریح
٧٧. تدارکات لازم برای آموزش بیشتر به همه زندانی‌هایی که توان بهره جستن از آن را دارند، از جمله تعالیم مذهبی در کشورهایی که امکان آن وجود دارد، باید فراهم شود. آموزش افراد بی سواد و زندانی‌های نوجوان باید اجباری بوده و مورد توجه ویژه مسئولین اداره زندان قرار گیرد.
آموزش زندانی‌ها باید تا حد ممکن با سیستم آموزشی کشور همگون باشد تا آنها بتوانند پس از آزادی به تحصیلات خود بدون دشواری ادامه دهند.
٧٨. فعالیت‌های تفریحی و فرهنگی باید در همه زندانها به نفع سلامت روانی و جسمانی زندانیان تدارک دیده شود.
رابطه‌های اجتماعی و مراقبت‌های پس از آزادی
٧٩. بایستی توجه ویژه به حفظ و بهبود رابطه‌های بین زندانی و خانواده وی با توجه به مصلحت هر دو طرف معطوف شود.
٨٠. از آغاز دوران محکومیت یک زندانی، آینده وی پس از آزادی باید در نظر گرفته شده و وی تشویق و یاری شود که اینگونه رابطه‌ها با افراد یا سازمان‌های بیرون از زندان را چنانچه به نفع خانواده او و بازپروری اجتماعی خود وی است، حفظ یا برقرار سازد.
٨١. خدمات و سازمان‌ها، دولتی یا به هر شکل دیگر، که زندانیان آزاد شده را یاری می‌سازند تا جای خود را در جامعه بازیابند، باید تا جایی که امکان پذیر و ضروری است، بکوشند تا حتما سندها و برگه‌های شناسایی، خانه و کار مناسبی که بدان مشغول شوند، پوشاک کافی و متناسب با فصل و شرایط آب و هوایی، و امکانات کافی برای رسیدن به مقصد و نگهداری از خویش بلافاصله پس از آزادی در اختیار زندانیان آزاد شده قرار گیرد.
نماینده مورد تایید چنین سازمان‌هایی باید همه دسترسی‌های لازم به زندان و زندانی‌ها را داشته و از آغاز دوره محکومیت یک زندانی درباره آینده آن زندانی با او مشورت شود.
بهتر است که فعالیت‌های چنین سازمان‌هایی تا حد امکان تمرکز داشته یا به منظور تضمین حداکثر استفاده از تلاش‌های آنان هماهنگ شود.
«گروه ب» . زندانی‌هایی که دیوانه یا از نظر روانی غیر عادی هستند
٨٢. افرادی که مشخص می‌شود دیوانه هستند، نباید در زندان حبس شوند و باید اقدامات لازم برای انتقال هر چه سریعتر ایشان به بیمارستان‌های روانی انجام شود.
زندانیانی که از بیماری‌های روانی دیگر یا حالت‌های غیرعادی رنج می‌برند باید در مراکز ویژه با تجهیزات پزشکی مورد مراقبت و درمان قرار گیرند.
در مدت زمانی که اینگونه زندانی‌ها در زندان بسر می‌برند، باید تحت نظر ویژه یک مسئول مراقبت‌های پزشکی باشند.
خدمات پزشکی یا روانپزشکی در زندان کیفری باید پاسخگوی نیازهای درمانی روانپزشکی همه زندانیانی که بدان نیاز دارند، باشد.
٨٣. بهتر است که در صورت نیاز اقدامات لازم برای تضمین ادامه درمان روانپزشکی و تدارک برای مراقبت روان درمانی اجتماعی پس از آزادی زندانی در هماهنگی با سازمان‌های مربوطه انجام پذیرد.
«گروه پ» . زندانی‌های در بازداشت یا در انتظار دادگاه
٨٤. زندانی‌هایی که به دلیل اتهام جنایی دستگیر یا زندانی شده اند، و در بازداشت پلیس یا در زندان بسر می‌برند ولی هنوز محاکمه و محکوم نشده اند، از این پس در این قواعد «زندانیان محاکمه نشده» خوانده می‌شوند.
باید فرض بر این باشد که زندانی‌های محکوم نشده بیگناه هستند و بر این اساس با آنان رفتار شود.
بدون قائل شدن هرگونه استثنا برای مقررات حقوقی حمایت از آزادی افراد، یا ارائه راهکار مشخص برای زندانی‌های محاکمه نشده، این زندانی‌ها باید از روند ویژه‌ای که تنها توسط بایسته‌های اساسی قواعد زیر بیان می‌شود، بهره مند شوند.
٨٥. زندانی‌های محاکمه نشده باید جدا از زندانیان دارای محکومیت نگهداری شوند.
زندانی‌های نوجوان محاکمه نشده باید جدا از بزرگسالان و اصولا در زندان جداگانه‌ای نگهداری شوند.
٨٦. زندانی‌های محاکمه نشده باید بصورت فردی در اتاق‌های جداگانه بخوابند مگر با در نظر گرفتن عرف محلی با توجه به شرایط آب و هوایی.
٨٧. زندانی‌های محاکمه نشده می‌توانند در صورت تمایل، به میزانی که با حفظ نظم زندان همخوانی دارد، غذای خود را به خرج خود توسط خانواده یا دوستان یا مقامات اداره زندان از بیرون تهیه نمایند. در غیر اینصورت، مسئولین اداره زندان باید غذای ایشان را تهیه کنند.
٨٨. زندانی محاکمه نشده باید اجازه داشته باشد که لباس‌های خود را در صورتی که تمیز و مناسب باشد، بپوشد.
اگر وی لباس زندان را می‌پوشد، این لباس باید متفاوت از لباسی باشد که به زندانی‌های دارای محکومیت داده می‌شود.
٨٩. زندانی محاکمه نشده باید همواره فرصت کار داده شود، اما نباید ملزم به کار کردن باشد. اگر تصمیم بگیرد که کار کند، باید در مقابل کار مزد دریافت کند.
٩٠. زندانی محاکمه نشده باید اجازه داشته باشد که به خرج خود یا به خرج شخص سومی، کتاب، روزنامه، نوشت افزار، و دیگر ابزار مشغول شدن را که در راستای رعایت عدالت و امنیت و نظم در زندان است، تهیه کند.
٩١. زندانی محاکمه نشده باید اجازه ملاقات داشته باشد، و در صورتیکه دلیلی برای درخواست وی وجود داشته باشد و بتواند مخارج مربوطه را بپردازد، توسط پزشک یا دندانپزشک خویش تحت درمان قرار گیرد.
٩٢. زندانی محاکمه نشده باید اجازه داشته باشد که بی درنگ خانواده خویش را از بازداشت خود آگاه ساخته و امکانات کافی برای برقراری تماس و ملاقات با خانواده و دوستان در اختیار وی گذارده شود، تنها مشروط بر اینکه محدودیت‌ها و نظارت‌های لازم برای حفظ عدالت و امنیت و نظم زندان رعایت شود.
٩٣. زندانی محاکمه نشده به منظور دفاع از خویش باید بتواند درخواست یاری حقوقی رایگان نماید به فرض اینکه چنین یاری حقوقی وجود داشته باشد، و مشاور حقوقی در راستای دفاع از وی و آماده سازی وی برای دادگاه با وی ملاقات نموده و به وی رهنمودهای محرمانه بدهد. بدین منظور، وی باید در صورت تمایل نوشت افزار در اختیار داشته باشد. گفتگو‌های بین زندانی و مشاور حقوقی وی باید در دیدرس ولی دور از شنود پلیس یا مسئولین زندان باشد.
«گروه ت» . زندانی‌های حقوقی
٩٤. در کشورهایی که زندانی شدن به خاطر قرض توسط قانون، یا دستور دادگاه در هر روند غیر جنایی مقرر شده است، افرادی که بدین ترتیب زندانی می‌شوند نباید بیش از آنچه برای تضمین نگهداری شوند
برگردان: سهیلا وحدتی