صليب سرخ، هلال احمر و حقوق بشردوستانه
در ۲۴ ژوئن سال ۱۸۵۹ ميلادى جنگى خانمانسوز ميان اتريش و فرانسه در منطقه اى به نام سولفوينو درگرفت. ۱۶ ساعت پس از شروع جنگ ميدان انباشته از ۴۰هزار سرباز كشته و زخمى بود. مجروحان و بيماران در عرصه نبرد شديداً به كمك نياز داشتند ولى هيچ نيروى سازمان يافته اى براى كمك به آنها وجود نداشت. در اين زمان يك بازرگان سوئيسى به نام هنرى دونان كه براى ديدن پادشاه فرانسه به اين منطقه آمده بود، به كمك مجروحان و بيماران جنگ شتافت. او توانست به ابتكار خويش از مردم روستايى براى كمك استفاده كرده و آنها را به گونه اى سازماندهى كند كه باعث نجات بسيارى از سربازان مجروح شود. دو سال بعد يعنى سال ۱۸۶۲ ميلادى وى با الهام از تجربيات فوق، كتابى به نام «خاطرات سولفوينو» منتشر كرد. در اين كتاب وى پس از ذكر فجايعى كه انسان ها در چنين جنگ هايى با آن روبه رو مى شوند، دو پيشنهاد بديع براى سازماندهى كمك به قربانيان مخاصمات مسلحانه ارائه كرد:
۱ _ در هر كشور جمعيت امدادى داوطلبانه اى تاسيس شود تا حين بحران هاى انسانى و جنگ به طور بى طرفانه به كمك قربانيان بشتابد.
۲ _ همه كشورهاى جهان اجتماع كرده و اصول تخلف ناپذير بشردوستانه اى را براى رعايت حقوق غيرنظاميان و مجروحان و كسانى كه مخاصمه را ترك كرده يا تسليم شده اند، به تصويب برسانند.
پيرو انتشار اين كتاب در ۹ فوريه سال ۱۸۶۳ انجمن تامين اجتماعى ژنو يك موسسه خيريه متشكل از كميسيون ۵ نفره براى عملى ساختن نظريه هنرى دونان در سوئيس تاسيس كرد. اين كميسيون در ۱۷ فوريه تشكيل جلسه داد و كميته بين المللى امداد رسانى به مجروحان زمان جنگ را تاسيس كرد، در پى اين اقدام اولين كنفرانس ژنو با شركت ۱۶ كشور جهان در سال ۱۸۶۴ تشكيل شد كه در آن علاوه بر تصويب كنوانسيونى براى بهبود شرايط مجروحان در ميدان هاى جنگ نشان صليب سرخ در متن سفيد به عنوان نشان اين تشكل پذيرفته شد و كميته بين المللى صليب سرخ به عنوان يك سازمان رسميت يافت. امروز كميته بين المللى صليب سرخ همراه با ۱۸۱ جمعيت ملى صليب سرخ و هلال احمر و فدراسيون بين المللى آن (سازمان بين المللى غيردولتى متشكل از جمعيت هاى ملى صليب سرخ و هلال احمر) براساس اصول اساسى همچون انسانيت، بى طرفى، بى غرضى و استقلال كه لازمه فعاليت هاى نوع دوستانه در جهان فعلى است نهضت بين المللى صليب سرخ و هلال احمر را تشكيل مى دهند. وظيفه ترويج، توسعه نظارت بر قواعد بين المللى حقوق بشردوستانه از همان ابتدا برعهده كميته بين المللى صليب سرخ قرار گرفت و فعاليت هاى امدادى برعهده فدراسيون بين المللى تدوين حقوق بشردوستانه كه با تصويب كنوانسيون ژنو ۱۸۶۴ آغاز شده بود در چند مرحله انجام شد. معاهدات بسيار مهم ۱۹۲۵ لاهه و ۱۹۲۹ ژنو كه در راستاى بازنگرى معاهدات قبلى به تصويب رسيده بودند نتيجه جنگ جهانى اول و اختراع روش ها و ابزارهاى جنگى جديد بوده اند. در پيش نويس اين معاهدات كميته بين المللى صليب سرخ از انديشه هاى حقوقدانان و فيلسوفانى مانند كروسيوس، ژان ژاك روسو و مارتينز و تجربيات جنگى و اسناد و اعلاميه هاى بروكسل و توكيو بهره جسته است. قواعد اين معاهدات هر چند از نظر حجم و كيفيت و انعكاس ارزش هاى انسان دوستانه چشمگير بودند ولى تحولات بين المللى و به ويژه وقوع جنگ جهانى دوم موجب شد قواعد و موازين جديدترى بر آن افزوده شود. جامعه جهانى با كسب تجربيات جنگ جهانى دوم و مشاهده كشتار يك به ۱۰ غيرنظاميان براى حمايت از قربانيان درگيرى هاى مسلحانه كنوانسيون هاى چهارگانه ژنو را در سال ۱۹۴۹ به تصويب رساند. اين كنوانسيون ها مشتمل بر چهار معاهده در زمينه حقوق مجروحان و قربانيان جنگ هاى زمينى و دريايى، اسراى جنگى و جمعيت غيرنظامى و مردم مناطق اشغال شده است. هر چند اين كنوانسيون ها پيشرفت بزرگى در توسعه حقوق بشردوستانه محسوب مى شوند، اما به دليل آنكه كشورهاى تازه استقلال يافته از استعمار، نقشى در تصويب اين معاهدات نداشتند، در پذيرش و اجراى اين معاهدات اكراه داشتند، مضافاً آنكه در خصوص قواعد حقوق لاهه (محدوديت هاى نظامى و شيوه ها و ابزارهاى جنگى) از سال ۱۹۰۷ اقدامى صورت نگرفته بود به همين دليل كميته بين المللى صليب سرخ براى رفع اشكالات و نيز رعايت اين احتياط كه تجديدنظر در كنوانسيون ها ممكن است دستاوردهاى پيشين را به خطر اندازد براى تقويت حمايت از قربانيان درگيرى هاى مسلحانه، پيش نويس پروتكل هاى الحاقى به آن كنوانسيون ها را در سال ۱۹۷۷ تدوين كرد.
از آن تاريخ تا به امروز ما شاهد ضمانت اجراى روزافزون قواعد حقوق بشردوستانه هستيم و در هر جنگى آثار و تبعات مثبت اين قواعد انسان دوستانه به وضوح نمايان است. اما حقوق بشردوستانه از پويايى باز نمانده و هرازگاهى فصل نوينى را در سير تكاملى و تاريخى خود ورق مى زند. در دهه آخر قرن بيستم نهضت بين المللى صليب سرخ و هلال احمر اين دغدغه هميشگى حقوقدانان در رابطه با ضمانت اجراى حقوق بشردوستانه را از طريق تقويت سيستم مسئوليت كيفرى فردى (امرى كه در حوزه حقوق بين الملل كاملاً جنبه استثنايى دارد) مورد توجه قرار داد. واقعيت اين است كه قواعد بشردوستانه در يك وضعيت ضد حقوق (جنگ) بايد به اجرا گذارده شوند و بديهى است كه اجراى قواعد حقوقى در اين وضعيت ضد حقوق تا چه حد دشوار بوده و اين قواعد تا چه حد شكننده و قابل نقض هستند. از همين رو نهضت با همكارى سازمان ملل متحد و جمعيت هاى ملى و دولت هاى عضو كنفرانس بين المللى صليب سرخ و هلال احمر دو اقدام مهم به عمل آوردند.
۱- تاسيس ديوان بين المللى كيفرى (ICC)
هر چند دولت هاى عضو كنوانسيون هاى ژنو متعهد به محاكمه و مجازات جنايتكاران جنگى و متخلفين قواعد بشردوستانه شده اند، ليكن در عمل به دلايل سياسى و حقوقى اين تعهد بين المللى اجرا نشده و كماكان شاهد وقوع جنايات ضد بشرى و مصونيت از مجازات عاملين آنها بوده ايم. براى رفع اين نقيصه ابتدا در مواردى كه وجدان جامعه جهانى در اثر مشاهده جنايات سازمان يافته و وسيع جنگى جريحه دار شده بود، از طريق ايجاد دادگاه هاى بين المللى خاص توسط شوراى امنيت سازمان ملل متحد به اين اقدامات ضد بشرى واكنش نشان داده شد. مجموعه اين اقدامات بسترساز انديشه تشكيل يك دادگاه بين المللى دائمى براى محاكمه ناقضين قواعد بشردوستانه شد و بدين وسيله ديوان كيفرى بين المللى در سال ۱۹۹۸ تاسيس شد. قواعد و مواد اساسنامه آن كلاً براساس كنوانسيون هاى ژنو و پروتكل هاى الحاقى تدوين شده است. مواردى كه در آنجا به عنوان نقض فاحش كنوانسيون ها آمده بود در اساسنامه ديوان تحت عناوين جنايت جنگى، جنايت عليه بشريت، نسل كشى و جنايت عليه صلح درآمدند و بدين وسيله عرصه جهانى براى جنايتكاران تنگ تر از گذشته شد.
۲- تاسيس كميته هاى ملى حقوق بشردوستانه
اين ابتكار در كنفرانس بين المللى صليب سرخ و هلال احمر در سال ۱۹۹۵ به منظور پيش بينى ضمانت اجرا هاى ملى موثر و انتقال قواعد بين المللى بشردوستانه به نظام حقوقى كشور ها مطرح شد و سرانجام در سال ۱۹۹۶ به همين منظور تاسيس كميته هاى ملى متشكل از مقامات دولتى و ملى هر كشور توصيه شد. در ايران كميته ملى حقوق "بشردوستانه" به عنوان هفدهمين كميته ملى در جهان با عضويت وزارتخانه هاى خارجه، كشور، دادگسترى، دفاع و پشتيبانى نيروهاى مسلح و قوه قضائيه و با رياست و مديريت جمعيت هلال احمر تاسيس شد. مبناى حقوقى تشكيل اين كميته مواد ،۱ (۶) ۳ ، ۵ و (۷) ۹ قانون اساسنامه جمعيت هلال احمر است كه مروج اصول انسان دوستانه، كاهش رنج و آلام بشرى و صلح پايدار ميان ملت ها است. براساس اين مواد قانونى هيات وزيران به موجب مصوب شماره ۷۷۱۲۵/ت مورخ ۲۷/۲/۱۳۷۸ آيين نامه كميته ملى حقوق بشردوستانه ايران را به تصويب رساندند. اين كميته ملى در طول ساليان اخير در بين دانشگاهيان، نيروهاى مسلح، رسانه هاى گروهى، آموزش و پرورش و عموم مردم فعاليت هايى را آغاز كرده است. اهداف كميته ملى نهادينه كردن اصول و قواعد بشردوستانه در شرايط صلح و جنگ و در سطوح مختلف تحصيلى آموزش و پرورش، دانشگاه ها، نيروهاى مسلح، وزارتخانه ها، موسسات دولتى و غيردولتى و فعالان بشردوستانه و عموم مردم است.
Email:این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
دكتر محمد طاهر كنعانى - كتايون حسين نژاد
